Cerddoriaeth yr offeren

Gosodiad cerddorol o rannau o wasanaeth Cristnogol yr offeren yw cerddoriaeth yr offeren, neu yn syml mewn cyd-destun cerddorol offeren. Cenir ffurfwasanaeth yr offeren ers oes foreuaf yr eglwys. Y blaensiant oedd y gerddoriaeth gynharaf a gyfansoddwyd i gyd-fynd â geiriau Lladin y litwrgi yn yr Eglwys Gatholig Rufeinig. Yn ddiweddarach yn yr Oesoedd Canol cyfansoddwyd cerddoriaeth bolyffonig ar gyfer yr offeren. Proper yr Offeren ydy'r enw ar rannau'r ffurfwasanaeth sydd yn amrywio o dymor i dymor ac o ddydd i ddydd, ac Ordinari'r Offeren ydy'r testunau a ddefnyddir drwy gydol y flwyddyn. Yn aml byddai'r offeren yn cynnwys yr Offeren Isel a leferir neu lafargenir yn undonog, a'r Uchel Offeren a genir ar alaw.

Ers y Diwygiad Protestannaidd, arferir yr offeren hefyd gan enwadau eraill sydd yn tarddu o Eglwys y Gorllewin, yn bennaf y Lwtheriaid a'r Anglicaniaid. Cenir yr offeren yn iaith y werin gan yr eglwysi diwygiedig, a chyfansoddwyd cerddoriaeth eglwysig yn nulliau newydd yn ystod y Dadeni a'r oes faróc. Ers diwygiadau Ail Gyngor y Fatican, defnyddir ieithoedd ar wahân i Ladin yn offeren yr Eglwys Gatholig Rufeinig.

Defodau gwahanol a arferir gan Eglwys y Dwyrain, a chenir ffurfwasanaethau'r enwadau dwyreiniol gan amlaf drwy gyfrwng y blaengan, megis y siant Fysantaidd, y siant Armenaidd, y siant Ethiopaidd, y siant Goptaidd, a'r siant Syriaidd.

Datblygiad yr offeren yn yr Oesoedd Canol

Proper yr Offeren

Cerddoriaeth ddalen yr Yntred ar gyfer y Dyrchafael, wedi ei hysgrifennu yn nodiant sgwâr yn y 15g neu'r 16g.

Cafodd y salm-dôn Gregoraidd ei safoni yn ystod teyrnasiad y Pab Grigor I (590–604). Llafarganau neu siantiau monoffonig oedd y rhain, heb gyfeiliant na chytgord. Cyfansoddwyd melodïau i ganu'r blaensiant ar gyfer gwahanol rannau'r Proper, megis yr Yntred, y Greutialus neu'r Greal, yr Aleliwia, y Tract neu'r Anthem, yr Offrymgan, a'r Cymun. Datblygodd offerennau polyffonig yn y 10g a'r 11g, a ddefnyddiwyd alaw'r siant yn cantus firmus, sef sylfaen felodig a chyda rhannau lleisiol wedi eu hychwanegu ati. Cesglir sawl ffurf bolyffonig ar y Greutialus a'r Aleliwia yn y Magnus Liber Organi (tua 1175), a ysgrifennwyd ym Mharis gan y cyfansoddwr Léonin. Yng nghanol yr 13g, daeth yr arfer gyffredin o gyfansoddi offerennau polyffonig ar sail siantiau'r Proper i ben. Hyd yr oes fodern, cenir y Proper fel arfer yn y dull plaengan traddodiadol.

Ordinari'r Offeren

Rhennir elfennau Ordinari'r Offeren a osodant yn fynych ar gyfer côr, neu ar gyfer côr ac unawdydd, yn Kyrie, Gloria in excelsis Deo, Credo, Sanctus a Benedictus, ac Agnus Dei. Yr enghraifft gyntaf o osodiad cyfan o Ordinari'r Offeren oedd y "Messe de Tournai" (tua 1300). Yr un cyntaf i gyfansoddi cylch polyffonig cyfan ar gyfer yr Ordinari oedd y Ffrancwr Guillaume de Machaut yng nghanol y 14g. Yn y 15g a'r 16g cyflwynwyd alawon seciwlar a chaneuon gwerin i gerddoriaeth yr offeren gan gyfansoddwyr megis Guillaume Dufay, Josquin Desprez, a Giovanni da Palestrina. Cyrhaeddodd yr offeren ei huchafbwynt yn niwedd yr 16g yn yr arddull gwrth-bwyntiol, corawl, digyfeiliant.

Cerddoriaeth faróc a chlasurol

Ffurf boblogaidd yn y cyfnodau baróc (1600–1750) a chlasurol (1750–1820) oedd yr offeren, ac un o brif nodweddion y traddodiad canu côr. Gweithiau hir ac ysgubol oedd nifer ohonynt, ac weithiau heb ansawdd defosiynol yr offerennau cynt. Cawsant eu cyfansoddi ar gyfer seremonïau pwysig yn hytrach na gwasanaeth pob dydd yr eglwys. Un o gyfansoddiadau gwychaf yr oes faróc oedd yr Offeren yn B leiaf gan J. S. Bach, yn arddull y cantata. Cyfansoddwyd offerennau gan ŵyr mawr yr oes glasurol, gan gynnwys Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, a Ludwig van Beethoven. Parhaodd y ffurf yn y 19g dan ddylanwad Franz Schubert, Franz Liszt, Charles Gounod, ac Anton Bruckner, ac yn yr 20g gan Francis Poulenc, Igor Stravinsky, Leoš Janáček, a Ralph Vaughan Williams.

Offerennau dros y meirw

Mewn offerennau dros y meirw, caiff y Gloria a'r Credo eu hepgor ac ychwanegir "segwens", yr emyn "Dies Irae", gyda geiriau o gerdd Lladin ganoloesol ac wedi ei osod ar un o alawon enwocaf y siant. Ymhlith yr enghreifftiau o gerddoriaeth yr offeren dros y meirw mae cyfansoddiadau gan Johannes Ockeghem, Mozart, Giuseppe Verdi, Hector Berlioz, a Gabriel Fauré.