Cangen o Gristnogaeth Orllewinol yw Anglicaniaeth a chanddi ei gwreiddiau yn y Diwygiad Seisnig a thoriad Eglwys Loegr oddi ar Eglwys Rufain yn yr 16g. Er iddi ddatblygu yng nghyd-destun y Diwygiad Protestannaidd yn Ewrop, nid yw Anglicaniaeth o reidrwydd yn ffurf ar Brotestaniaeth: mae nifer o Anglicaniaid yn ystyried eu ffydd yn "ffordd ganol" rhwng yr Eglwys Gatholig a'r mudiad Protestannaidd, a nodweddir eglwysi Anglicanaidd gan gyfuniad o ddiwinyddiaeth Brotestannaidd a ffurfwasanaeth a thradddiadau Catholig. Mae'r nifer fwyaf o Anglicaniaid yn rhan o'r Cymundeb Anglicanaidd, grŵp o eglwysi cenedlaethol, annibynnol dan arweiniad seremonïol Archesgob Caergaint sydd yn cadw cysylltiadau â'r fameglwys, Eglwys Loegr.

Anglicaniaeth
Enghraifft o'r canlynolChristian denominational family Edit this on Wikidata
MathProtestaniaeth Edit this on Wikidata
Yn cynnwysBroad church, Anglo-Gatholigiaeth, Evangelical Anglicanism, Quanglican Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Nodweddir diwinyddiaeth Anglicanaidd gan agwedd lydan a chynhwysol, a dynnir yn bennaf ar y Diwygwyr Seisnig ond hefyd ar fudiadau Protestannaidd y cyfandir a pheth o'r hen ddiwinyddiaeth Gatholig. Gosododd Thomas Cranmer ac arweinwyr eraill yn hanes cynnar Eglwys Loegr sylfaen ar gyfer credoau ac athrawiaethau Anglicanaidd, gyda phwyslais ar awdurdod y Beibl, cyfiawnhad drwy ffydd, ac offeiriadaeth yr holl gredinwyr. Dogfennau dechreuol yr eglwys Anglicanaidd yw'r Llyfr Gweddi Cyffredin a'r Deugain Namyn Un Erthygl. Yn Lloegr, cadwai arferion addoli a ffurfwasanaethau fwy o'r traddodiadau Catholig nag eglwysi diwygiedig eraill Ewrop, ac felly mae'r Ewcarist o hyd yn elfen ganolog o wasanaethau Anglicanaidd, a nodir y ffydd gan draddodiad litwrgïaidd telynegol, gydag amryw weddïau a defodau ar gyfer achlysuron ym mywydau'r ffyddlon, gan gynnwys y bedydd, y briodas a'r angladd yn ogystal ag addoliad beunyddiol.

Cedwir Anglicaniaeth strwythur hierarchaidd, yn debyg i'r Eglwys Gatholig, gydag archesgobion, esgobion, offeiriaid, a diaconiaid, ond heb ffigur tebyg i'r pab neu goleg o gardinaliaid. Pennaeth y Cymundeb Anglicanaidd mewn enw ydy Archesgob Caergaint, a ystyrir yn arweinydd ysbrydol yr Anglicaniaid yn fyd-eang, ac efe sy'n galw Cynhadledd Lambeth ynghyd, pob 10 mlynedd fel arfer. Prif Lywodraethwr Eglwys Loegr ydy brenin neu frenhines y Deyrnas Unedig, ond nid oes ganddo rôl swyddogol yn y cymundeb. Rhennir y cymundeb yn daleithiau: yn ogystal â'r fameglwys yn Lloegr, mae'r Eglwys yng Nghymru, Eglwys Esgobol yr Alban, Eglwys Iwerddon, yr eglwysi Anglicanaidd yng Nghanada, Awstralia, a Seland Newydd, yr Eglwys Esgobol yn Unol Daleithiau America, a nifer o eglwysi cenedlaethol a rhanbarthol eraill ar draws Affrica, Asia, yr Amerig, ac Oceania. Yn ogystal, mae ambell eglwys fechan mewn cymundeb llawn â'r Cymundeb Anglicanaidd, ac eraill yn eglwysi heb fod yn rhan o dalaith eglwysig benodol. Mae gan bob dalaith eglwysig strwythur lywodraethol ei hun, yn hunanlywodraethol i raddau helaeth.

Mae annibyniaeth yr amryw eglwysi Anglicanaidd wedi creu cangen hynod o amryfal o'r ffydd Gristnogol. Unir Anglicaniaid o gwmpas y byd gan ambell gredo ddiwinyddol graidd, ond fel arall mae gwahaniaethau sylweddol yn nhermau eu harferion ac athrawiaethau. O ganlyniad, ymgodai sawl ffurf ar "eglwysyddiaeth", gan gynnwys mudiadau'r Uchel Eglwys (megis Anglo-Gatholigiaeth), yr Isel Eglwys (Anglicaniaeth Efengylaidd), a'r Eglwys Lydan yng "nghanol y ffordd". Mae anghytuno dros bynciau llosg megis offeiriaid benywaidd a chyfunrywioldeb wedi rhoi straeon ar undeb y cymundeb.

Bôn yr enw ydy'r ffurf Ladin ganoloesol anglicus, sef Eingl neu Sais. Tarddir ei ystyr grefyddol, i gyfeirio at yr eglwys Gristnogol yn Lloegr, o'r Magna Carta (1215): Anglicana ecclesia libera sit, "bydded eglwys Lloegr yn rhydd". Defnyddiwyd y term Saesneg Anglicanism am y tro cyntaf gan John Henry Newman ym 1838 i ddynodi ffurf Seisnig unigryw ar Gristnogaeth a oedd yn wahanol i Brotestaniaeth. Ar y cychwyn yr oedd yn gyfystyr ag Anglo-Gatholigiaeth, neu hyd yn oed traddodiad yr Eglwys Gatholig yn Lloegr, ond erbyn diwedd y 19g daeth i olygu'r "ffordd ganol" rhwng Catholigiaeth a Phrotestaniaeth a ddeillir o Eglwys Loegr.[1] Ymddangosodd y trosiad Cymraeg "Anglicaniaeth" yn gyntaf ym 1908.[2]

Cyfeiriadau

golygu
  1. Mark Chapman, Anglicanism: A Very Short Introduction (Rhydychen: Oxford University Press, 2006), t. 4.
  2.  Anglicaniaeth. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 19 Awst 2023.

Darllen pellach

golygu
  • Bruce Kaye, An Introduction to World Anglicanism (Caergrawnt: Cambridge University Press, 2008).
  • Kevin Ward, A History of Global Anglicanism (Caergrawnt: Cambridge University Press, 2006).