Cytundebau Belovezh

Cytundeb a lofnodwyd ar 8 Rhagfyr 1991 gan arlywyddion Ffederasiwn Rwsia, Wcráin a Belarws yng nghoedwig genedlaethol Białowieża, oedd Cytundebau Belovezh (Belarwseg: Белавежскія пагадненні neu Rwsieg: Беловежские соглашения). Mae'r cytundebau hyn yn datgan diddymiad yr Undeb Sofietaidd ac yn sefydlu Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol (CIS) yn ei lle. Daethpwyd i gytundeb er gwaethaf y ffaith bod y boblogaeth ym mis Mawrth wedi pleidleisio 78% o blaid cadw Undeb y Gweriniaethau Sosialaidd Sofietaidd (gweler refferendwm Undeb Sofietaidd 1991). Cafodd arwyddo'r cytundebau ei gyfleu dros y ffôn i Arlywydd yr Undeb Sofietaidd, Mikhail Gorbachev gan Stanislau Shushkevich .

Cytundebau Belovezh

Math o gyfrwng	cytundeb amlochrog, cytundeb, denunciation
Math	cytundeb
Idioleg	anti-Sovietism
Dyddiad	8 Rhagfyr 1991
Achos	Ukrainian independence referendum
Rhan o	Diddymiad yr Undeb Sofietaidd
Iaith	Belarwseg, Rwseg, Wcreineg
Dechrau/Sefydlu	8 Rhagfyr 1991
Rhagflaenwyd gan	Declaration of State Sovereignty of the Russian Soviet Federative Socialist Republic, Datganiad o Annibyniaeth Wcráin, Treaty on the Creation of the Union of Soviet Socialist Republics
Olynwyd gan	Protocol Alma-ata, Declaration of the USSR Council of the Republics regarding the establishment of the Commonwealth of Independent States
Lleoliad	Białowieża Forest, Viskuli
Yn cynnwys	Q19213891
Gwladwriaeth	Rwsia, Wcráin, Belarws
Gwefan	http://cis.minsk.by/reestrv2/doc/1
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Arfbais yr Undeb Sofietaidd gyda'r arwyddair Proletariaid bob gwlad - unwch! yn ieithoedd Gweriniaethau yr Undeb Sofietaidd

Gweithredwyr

Llofnodi'r Cytundeb i ddileu'r Undeb Sofietaidd a sefydlu Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol

Llofnodwyd y ddogfennaeth yn y dacha gwladol ger Viskuli ym mharc genedlaethol Belovezhskaya Pushcha (Belarws) yn agos i'r ffin â Gwlad Pwyl ar 8 Rhagfyr 1991, gan arweinwyr tair o'r pedair gweriniaeth a arwyddodd Gytundeb 1922 ar Greu'r Undeb Sofietaidd:

• Arlywydd Rwsia, Boris Yeltsin a Dirprwy Brif Weinidog Prif Weinidog yr RSFSR/Ffederasiwn Rwsia, Gennady Burbulis
• Arlywydd Wcráin Leonid Kravchuk a Phrif Weinidog, Vitold Fokin
• Cadeirydd Senedd Belarws, Stanislau Shushkevich a Phrif Weinidog Belarws, Vyacheslav Kebich

Sail gyfreithiol a chadarnhad

Er bod amheuon ynghylch awdurdod yr arweinwyr i ddiddymu’r Undeb Sofietaidd, yn ôl Erthygl 72 o Gyfansoddiad 1977 yr Undeb Sofietaidd, roedd gan y gweriniaethau’r hawl i wahanu’n rhydd o’r Undeb. Ar 12 Rhagfyr 1991, cadarnhaodd Goruchaf Sofiet Rwsia y cytundebau gan Rwsia ac ar yr un pryd diddymodd Gytundeb Sefydlu Undeb Sofietaidd 1922.

Daeth yr holl amheuon ynghylch cyfreithlondeb diddymiad yr Undeb Sofietaidd i ben ar 21 Rhagfyr 1991, pan lofnododd cynrychiolwyr yr holl weriniaethau Sofietaidd ac eithrio Georgia a Gweriniaethau'r Baltig (Estonia, Latvia, a Lithwania), gan gynnwys y rhai a oedd wedi llofnodi Cytundebau Belavezh, yn Protocol Alma-ata, cadarnhau datgymalu'r Undeb Sofietaidd a'i ddifodiant wedi hynny a sefydlu Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol yn eu lle. Gan nad oedd pedair ar ddeg o'r ddwy weriniaeth ar bymtheg yn arfer eu hawl cyfansoddiadol i ymwahanu a chytuno i ddifodiant yr Undeb, diflannodd lluosogrwydd yr aelod-weriniaethau yr oedd eu hangen er mwyn i'r Undeb barhau â'i fodolaeth fel gwladwriaeth ffederal. Cytunodd Uwchgynhadledd Alma-Ata (adnebir fel Almaty heddiw) hefyd ar sawl mesur gyda chanlyniadau ymarferol ar gyfer difodiant yr Undeb.

Fodd bynnag, bedwar diwrnod yn ddiweddarach, parhaodd y llywodraeth ffederal Sofietaidd i fodoli, a pharhaodd Mikhail Gorbachev i gadw rheolaeth ar y Cremlin fel Arlywydd yr Undeb Sofietaidd. Daeth hyn i ben ar 25 Rhagfyr 1991, pan ymddiswyddodd Gorbachev fel Arlywydd yr Undeb Sofietaidd a throsglwyddo rheolaeth ar y Cremlin a'i bwerau oedd yn weddill i swydd Llywydd Ffederasiwn Rwsia, Boris Yeltsin. Rhoddodd derfyn ar y llywodraeth ffederal Sofietaidd a chychwynnodd ddiddymiad yr Undeb Sofietaidd.

Darlledwyd ymddiswyddiad Gorbachev, ynghyd â diosg Baner yr Undeb Sofietaidd oddi ar y Kremlin ym Mosgo, a ddaliodd sylw byd-eang fel gweithred symbolaidd o ddiwedd yr Undeb Sofietaidd.

Y diwrnod wedyn, 26 Rhagfyr 1991, roedd Goruchaf Sofietaidd yr Undeb Sofietaidd, yn ffurfiol corff llywodraethu uchaf yr Undeb Sofietaidd, yn cydnabod cwymp yr undeb a diddymu ei hun, fel y digwyddiad olaf a nododd ddifodiant yr Undeb Sofietaidd.

Rwsia yn Aelod-olynydd yn y Cenhedloedd Unedig

Gwnaeth Protocol Alma-ata hefyd y penderfyniad ar 21 Rhagfyr 1991, i dderbyn cais Rwsia i gael ei chydnabod fel gwladwriaeth olynol yr Undeb Sofietaidd, ymhlith pethau eraill, fel aelod o'r Cenhedloedd Unedig. Ar 24 Rhagfyr, hysbysodd Arlywydd Rwsia, Yeltsin, wrth Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig Javier Pérez de Cuéllar fod yr Undeb Sofietaidd wedi’i ddiddymu ac y byddai Ffederasiwn Rwsia yn olynydd ac yn olynydd i’r Undeb Sofietaidd fel aelod-olynydd yr Undeb Sofietaidd yn y Cenhedloedd Unedig. Mae'r ddogfen yn cadarnhau rhinweddau cynrychiolwyr yr Undeb Sofietaidd fel cynrychiolwyr Rwsia ac yn gofyn am newid enw'r Undeb Sofietaidd i un Ffederasiwn Rwsia ym mhob cofnod swyddogol. Caniataodd y symudiad hwn i Rwsia gadw ei safle ar Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig, a fyddai wedi bod yn amhosibl pe bai gwladwriaeth arall wedi cael yr olyniaeth. Cymeradwyodd yr Ysgrifennydd Cyffredinol y cynnig, ac yn absenoldeb unrhyw wrthwynebiadau gan unrhyw aelod-wladwriaeth, cymerodd Ffederasiwn Rwseg le'r Undeb Sofietaidd yn y Cenhedloedd Unedig.

Ar 31 Ionawr 1992, cymerodd Llywydd Ffederasiwn Rwsia ran yn bersonol yng nghyfarfod y Cyngor Diogelwch fel cynrychiolydd Rwsia, y tro cyntaf iddo wasanaethu fel olynydd i'r Cenhedloedd Unedig.

Dolenni

• Cytundeb Belovezhskoe, Neu Wlad Yr Ydym Yn Colli erthygl
• Soviet Leaders Recall ‘Inevitable’ Breakup Of Soviet Union Radio Free Europe, 8 Rhagfyr 2006
• Shushkevich Recalls Pen Strokes That Dissolved The U.S.S.R. eitem newyddion ar sianel Radio Free Europe/Radio Liberty
• The Dissolution of the USSR: 25 Years Later gan Davis Center for Russian and Eurasian Studies