Cytundebau Belovezh
Cytundeb a lofnodwyd ar 8 Rhagfyr 1991 gan arlywyddion Ffederasiwn Rwsia, Wcráin a Belarws yng nghoedwig genedlaethol Białowieża, oedd Cytundebau Belovezh (Belarwseg: Белавежскія пагадненні neu Rwsieg: Беловежские соглашения). Mae'r cytundebau hyn yn datgan diddymiad yr Undeb Sofietaidd ac yn sefydlu Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol (CIS) yn ei lle. Daethpwyd i gytundeb er gwaethaf y ffaith bod y boblogaeth ym mis Mawrth wedi pleidleisio 78% o blaid cadw Undeb y Gweriniaethau Sosialaidd Sofietaidd (gweler refferendwm Undeb Sofietaidd 1991). Cafodd arwyddo'r cytundebau ei gyfleu dros y ffôn i Arlywydd yr Undeb Sofietaidd, Mikhail Gorbachev gan Stanislau Shushkevich .[1][2]
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | cytundeb amlochrog, cytundeb  |
|---|---|
| Math | cytundeb |
| Idioleg | Anti-Sovietism |
| Dyddiad | 8 Rhagfyr 1991 |
| Achos | Ukrainian independence referendum |
| Rhan o | Diddymiad yr Undeb Sofietaidd |
| Iaith | Belarwseg, Rwseg, Wcreineg |
| Dechrau/Sefydlu | 8 Rhagfyr 1991 |
| Rhagflaenwyd gan | Declaration of State Sovereignty of the Russian Soviet Federative Socialist Republic, Datganiad o Annibyniaeth Wcráin, Treaty on the Creation of the Union of Soviet Socialist Republics |
| Olynwyd gan | Protocol Alma-ata, Declaration of the USSR Council of the Republics regarding the establishment of the Commonwealth of Independent States |
| Lleoliad | Białowieża Forest, Viskuli |
| Yn cynnwys | Q19213891 |
 | |
| Gwladwriaeth | Rwsia, Wcráin, Belarws |
| Gwefan | http://cis.minsk.by/reestrv2/doc/1 |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
.svg)
Gweithredwyr golygu
Llofnodwyd y ddogfennaeth yn y dacha gwladol ger Viskuli ym mharc genedlaethol Belovezhskaya Pushcha (Belarws) yn agos i'r ffin â Gwlad Pwyl ar 8 Rhagfyr 1991, gan arweinwyr tair o'r pedair gweriniaeth a arwyddodd Gytundeb 1922 ar Greu'r Undeb Sofietaidd:
- Arlywydd Rwsia, Boris Yeltsin a Dirprwy Brif Weinidog Prif Weinidog yr RSFSR/Ffederasiwn Rwsia, Gennady Burbulis
- Arlywydd Wcráin Leonid Kravchuk a Phrif Weinidog, Vitold Fokin
- Cadeirydd Senedd Belarws, Stanislau Shushkevich a Phrif Weinidog Belarws, Vyacheslav Kebich
Sail gyfreithiol a chadarnhad golygu
Er bod amheuon ynghylch awdurdod yr arweinwyr i ddiddymu’r Undeb Sofietaidd, yn ôl Erthygl 72 o Gyfansoddiad 1977 yr Undeb Sofietaidd, roedd gan y gweriniaethau’r hawl i wahanu’n rhydd o’r Undeb. Ar 12 Rhagfyr 1991, cadarnhaodd Goruchaf Sofiet Rwsia y cytundebau gan Rwsia ac ar yr un pryd diddymodd Gytundeb Sefydlu Undeb Sofietaidd 1922.
Daeth yr holl amheuon ynghylch cyfreithlondeb diddymiad yr Undeb Sofietaidd i ben ar 21 Rhagfyr 1991, pan lofnododd cynrychiolwyr yr holl weriniaethau Sofietaidd ac eithrio Georgia a Gweriniaethau'r Baltig (Estonia, Latvia, a Lithwania), gan gynnwys y rhai a oedd wedi llofnodi Cytundebau Belavezh, yn Protocol Alma-ata, cadarnhau datgymalu'r Undeb Sofietaidd a'i ddifodiant wedi hynny a sefydlu Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol yn eu lle. Gan nad oedd pedair ar ddeg o'r ddwy weriniaeth ar bymtheg yn arfer eu hawl cyfansoddiadol i ymwahanu a chytuno i ddifodiant yr Undeb, diflannodd lluosogrwydd yr aelod-weriniaethau yr oedd eu hangen er mwyn i'r Undeb barhau â'i fodolaeth fel gwladwriaeth ffederal. Cytunodd Uwchgynhadledd Alma-Ata (adnebir fel Almaty heddiw) hefyd ar sawl mesur gyda chanlyniadau ymarferol ar gyfer difodiant yr Undeb.
Fodd bynnag, bedwar diwrnod yn ddiweddarach, parhaodd y llywodraeth ffederal Sofietaidd i fodoli, a pharhaodd Mikhail Gorbachev i gadw rheolaeth ar y Cremlin fel Arlywydd yr Undeb Sofietaidd. Daeth hyn i ben ar 25 Rhagfyr 1991, pan ymddiswyddodd Gorbachev fel Arlywydd yr Undeb Sofietaidd a throsglwyddo rheolaeth ar y Cremlin a'i bwerau oedd yn weddill i swydd Llywydd Ffederasiwn Rwsia, Boris Yeltsin. Rhoddodd derfyn ar y llywodraeth ffederal Sofietaidd a chychwynnodd ddiddymiad yr Undeb Sofietaidd.
Darlledwyd ymddiswyddiad Gorbachev, ynghyd â diosg Baner yr Undeb Sofietaidd oddi ar y Kremlin ym Mosgo, a ddaliodd sylw byd-eang fel gweithred symbolaidd o ddiwedd yr Undeb Sofietaidd.[3]
Y diwrnod wedyn, 26 Rhagfyr 1991, roedd Goruchaf Sofietaidd yr Undeb Sofietaidd, yn ffurfiol corff llywodraethu uchaf yr Undeb Sofietaidd, yn cydnabod cwymp yr undeb a diddymu ei hun, fel y digwyddiad olaf a nododd ddifodiant yr Undeb Sofietaidd.
Rwsia yn Aelod-olynydd yn y Cenhedloedd Unedig golygu
Gwnaeth Protocol Alma-ata hefyd y penderfyniad ar 21 Rhagfyr 1991, i dderbyn cais Rwsia i gael ei chydnabod fel gwladwriaeth olynol yr Undeb Sofietaidd, ymhlith pethau eraill, fel aelod o'r Cenhedloedd Unedig. Ar 24 Rhagfyr, hysbysodd Arlywydd Rwsia, Yeltsin, wrth Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig Javier Pérez de Cuéllar fod yr Undeb Sofietaidd wedi’i ddiddymu ac y byddai Ffederasiwn Rwsia yn olynydd ac yn olynydd i’r Undeb Sofietaidd fel aelod-olynydd yr Undeb Sofietaidd yn y Cenhedloedd Unedig. Mae'r ddogfen yn cadarnhau rhinweddau cynrychiolwyr yr Undeb Sofietaidd fel cynrychiolwyr Rwsia ac yn gofyn am newid enw'r Undeb Sofietaidd i un Ffederasiwn Rwsia ym mhob cofnod swyddogol. Caniataodd y symudiad hwn i Rwsia gadw ei safle ar Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig, a fyddai wedi bod yn amhosibl pe bai gwladwriaeth arall wedi cael yr olyniaeth. Cymeradwyodd yr Ysgrifennydd Cyffredinol y cynnig, ac yn absenoldeb unrhyw wrthwynebiadau gan unrhyw aelod-wladwriaeth, cymerodd Ffederasiwn Rwseg le'r Undeb Sofietaidd yn y Cenhedloedd Unedig.
Ar 31 Ionawr 1992, cymerodd Llywydd Ffederasiwn Rwsia ran yn bersonol yng nghyfarfod y Cyngor Diogelwch fel cynrychiolydd Rwsia, y tro cyntaf iddo wasanaethu fel olynydd i'r Cenhedloedd Unedig.
Dolenni golygu
- Cytundeb Belovezhskoe, Neu Wlad Yr Ydym Yn Colli erthygl
- Soviet Leaders Recall ‘Inevitable’ Breakup Of Soviet Union Radio Free Europe, 8 Rhagfyr 2006
- Shushkevich Recalls Pen Strokes That Dissolved The U.S.S.R. eitem newyddion ar sianel Radio Free Europe/Radio Liberty
- The Dissolution of the USSR: 25 Years Later gan Davis Center for Russian and Eurasian Studies
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Entrevista de l'expresident de Bielorússia Stanislau Xuixkèvitx Archifwyd 2017-09-09 yn y Peiriant Wayback. (en rus)
- ↑ Steele, Jonathan. Eternal Russia: Yeltsin, Gorbachev, and the Mirage of Democracy. Harvard University Press, 1998, pàg. 228. ISBN 9780674268388
- ↑ "Mikhail Gorbachev's Resignation and Dissolution of the Soviet Union - Dec. 25, 1991". Sianel ABC News ar Youtube. 1991-12-25. Cyrchwyd 10 Ionawr 2019.