Eglwys y Santes Fererid, y Rhath
Eglwys plwyf y Rhath, yng Nghaerdydd, yw Eglwys y Santes Fererid o Antiochia. Adeilad neo-gothig ydyw, a adeiladwyd rhwng 1869 a 1870, ond saif ar safle capel canoloesol. Fe'i hystyrir yn un o weithiau gorau'r pensaer Cymreig John Prichard.[1]
 | |
| Math | eglwys  |
|---|---|
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | y Rhath, Pen-y-lan |
| Sir | Caerdydd, Pen-y-lan |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 10 metr |
| Cyfesurynnau | 51.4929°N 3.15473°W |
 | |
| Arddull pensaernïol | yr Adfywiad Gothig |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Cysegrwyd i | Mererid o Antiochia |
| Manylion | |
| Esgobaeth | Esgobaeth Llandaf |
Capel anwes i briordy'r Santes Fair yn nhref Caerdydd oedd ar y safle hwn yn wreiddiol. Daeth John Stuart, Ardalydd 1af Bute, yn dirfeddiannwr ar yr ardal yn y 18g hwyr, ac fe estynodd yr eglwys gan adeiladu mawsolëwm ar ei gyfer ef a'i deulu yn 1800. Wrth i'r Rhath droi'n faestref i Gaerdydd a nifer y trigolion gynyddu'n sylweddol, penderfynwyd dymchwel yr eglwys, a oedd erbyn hynny'n yn rhy fechan ar gyfer y plwyf.[2] Dechreuwyd ei hail-adeiladu i gynlluniau'r Cyrnol Alexander Roos ym 1867, ond ar ôl bwrw'r sylfeini penderfynodd y 3ydd Ardalydd, a oedd wedi troi'n 21 oed, i benodi John Prichard yn ei le.[3]
Yn yr ystlys ogledd-orllewinol cododd Prichard mawsolëwm newydd ar gyfer y Buteiaid yn 1881–6, mewn arddull crandiach na gweddill yr adeilad.[1] Cynlluniodd hefyd feindwr trawiadol ar gyfer yr eglwys, ond nid adeiladwyd hon a chodwyd tŵr cymharol isel yn ei le yn 1926 fel cofeb i'r plwyfolion a fu farw yn y Rhyfel Byd Cyntaf.[2] Dinistriwyd llawer o'r cerrig beddau yn y fynwent gan gyngor y ddinas mewn ymgyrch i'w 'thacluso' yn 1969.[2]
Penodwyd yr eglwys yn adeilad rhestredig Gradd I ym 1975 oherwydd yr addurniadau cyfoethog ar y tu fewn sy'n nodweddiadol o waith Prichard, un o benseiri eglwysig blaenaf Cymru yn y 19g, ac oherwydd pwysigrwydd y mawsolëwm fel yr unig un o'i fath yng Nghymru.[4]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 Newman, John (1995). Glamorgan. The Buildings of Wales. Llundain: Penguin. t. 297.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Rose, Jean (2013). Cardiff Churches Through Time. Stroud: Amberley Publishing. tt. 18–20.
- ↑ Hilling, John B. (1973). Cardiff and the Valleys: Architecture and townscape. Llundain: Lund Humphries. t. 119.CS1 maint: ref=harv (link)
- ↑ (Saesneg) Church of St Margaret, Penylan. British Listed Buildings. Adalwyd ar 5 Ebrill 2014.