Gweriniaeth yng ngorllewin Canolbarth Affrica yw Gweriniaeth Gabon neu Gabon (Ffrangeg: La République gabonaise). Mae'r boblogaeth yn isel iawn yn nhermau gwledydd Affrica. Y gwledydd cyfagos yw Gini Gyhydeddol, Camerŵn a Gweriniaeth y Congo. Mae'n wlad sy'n llawn o goedwigoedd trofaol sy'n gorwedd ar arfordir Gwlff Gini. Mae ganddi fauna a flora cyfoethog ac erys ei hamgylchedd heb ei difetha llawer. Roedd gynt yn drefedigaeth Ffrengig. Ers ei annibyniaeth ar Ffrainc yn 1960, mae hi dan reolaeth arlywyddion awtocratig, ond mae system bleidol a chyfansoddiad ganddi newydd ers y 1990au.

Gabon
ArwyddairUndeb, Gwaith, Cyfiawnder Edit this on Wikidata
Mathgwlad, gwladwriaeth sofran Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlCaban (dilledyn) Edit this on Wikidata
PrifddinasLibreville Edit this on Wikidata
Poblogaeth2,025,137 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1960 Edit this on Wikidata
AnthemLa Concorde Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethRaymond Ndong Sima Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+01:00, Amser Gorllewin Affrica, Africa/Libreville Edit this on Wikidata
Gefeilldref/iAisai Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Ffrangeg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolCanolbarth Affrica Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Arwynebedd267,667 ±1 km² Edit this on Wikidata
GerllawCefnfor yr Iwerydd Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaCamerŵn, Gweriniaeth y Congo, Gini Gyhydeddol, São Tomé a Príncipe, Angola Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau1°S 12°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaetholSenedd Gabon Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth
President of Gabon Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethAli Bongo Ondimba Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Prif Weinidog Gabon Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethRaymond Ndong Sima Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$4,800 million Edit this on Wikidata
ArianFfranc Canol Affrica (CFA) Edit this on Wikidata
Canran y diwaith20 ±1 canran Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant3.909 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.706 Edit this on Wikidata

Ychydig sy'n hysbys am hanes cynnar y wlad. Gwelwyd tonnau olynol o ymsefydlu yn y wlad, hyd at y 19g, gan bobloedd Pygmi i ddechrau ac yna ar raddau mwy sylweddol gan y Bantu, sy'n ffurfio mwyafrif y boblogaeth erbyn heddiw. Yn ystod y mudo hyn daeth yr Ewropeiaid cyntaf, y Portiwgaliaid, i lannau Gabon yn y 15g. Daw'r enw 'Gabon' o'r enw Portiwgaleg Gabão "penrhyn", oherwydd siâp yr aber lle saif Libreville heddiw. Cipiodd Ffrainc y wlad oddi ar Portiwgal yn 1855. Cafodd y wlad ei hannibyniaeth 17 Awst, 1960.

Gwleidyddiaeth

golygu

Mae gan Gabon system arlywyddol. Arlywydd cyntaf Gweriniaeth Gabon oedd Léon Mba. Yr ail arlywydd, o 1967 hyd 2009, oedd Omar Bongo Ondimba.

Taleithiau

golygu

Rhennir Gabon yn 9 talaith:

Iaith a diwylliant

golygu
 
Map o Gabon

Ffrangeg yw'r brif iaith a'r unig iaith swyddogol ond sieredir sawl iaith brodorol yn ogystal.

Gyda'i chymydog Camerŵn mae Gabon yn gartref i ddiwylliant y Ffangiaid, grŵp ethnig sy'n adnabyddus am ei dawnsiau a'i chelf dradoddiadol, yn arbennig ei masgiau trawiadol.