Gabriel García Márquez

Awdur, sgriptiwr a newyddiadurwr yn enedigol o Golombia oedd Gabriel José de la Concordia García Márquez, yn ysgrifennu fel Gabriel García Márquez (ganed 6 Mawrth 1927 – 17 Ebrill 2014). Ystyrir ef yn un o brif awduron yr 20g yn yr iaith Sbaeneg.

Gabriel García Márquez
Ganwyd	Gabriel José de la Concordia García Márquez  6 Mawrth 1927  Aracataca
Bu farw	17 Ebrill 2014  o lymffoma  Dinas Mecsico
Dinasyddiaeth	Colombia
Alma mater	National University of Colombia
Galwedigaeth	nofelydd, awdur storiau byrion, newyddiadurwr, dramodydd, llenor, cyhoeddwr, bardd-gyfreithiwr, hunangofiannydd, sgriptiwr, rhyddieithwr, gohebydd gyda'i farn annibynnol
Adnabyddus am	One Hundred Years of Solitude, The Autumn of the Patriarch, Love in the Time of Cholera, Chronicle of a Death Foretold, The Story of a Shipwrecked Sailor, No One Writes to the Colonel
Prif ddylanwad	William Faulkner, Virginia Woolf
Mudiad	realaeth hudol
Priod	Mercedes Barcha
Plant	Rodrigo García Márquez
Gwobr/au	Gwobr Ryngwladol Llenyddiaeth Neustadt, Gwobr Rómulo Gallegos, Gwobr y Gymanwlad am Wasanaeth Rhagorol, Uwch Swyddog y Lleng Anrhydedd, Gwobr Lenyddol Nobel, Premio Nacional de Periodismo Simón Bolívar, Urdd Eryr Mecsico, Urdd Teilyngdod Diwylliannol Gabriela Mistral, Urdd Anrhydedd, Commandeur de la Légion d'honneur‎
llofnod

Ganed ef yn Aracataca, yn rhanbarth Magdalena, yn fab i Gabriel Eligio García a Luisa Santiaga Márquez. Priododd Mercedes Barcha ym 1958. Derbyniodd Wobr Ryngwladol Neustadt am Lenyddiaeth yn 1972 a rhoddwyd Gwobr Lenyddol Nobel iddo yn 1982.

Addysgodd ei hun ac o ganlyniad peidiodd ag astudio'r gyfraith a dechreuodd weithio fel newyddiadurwr. Bu'n barod iawn i feirniadu gwleidyddion Colymbaidd a thramor. Yn 1958 priododd Mercedes Barcha; cawsant ddau o feibion, Rodrigo and Gonzalo. Mae García Márquez yn adnabyddus am boblogeiddio'r arddull 'Realaeth Hudol' (magic realism), sydd yn defnyddio elfennau hudol yn ochr ac ochr â sefyllfaoedd pob dydd. Lleolir rhai o'i weithiau ym mhentref dychmygol Macondo (wedi'i ysbrydol gan ei dref enedigol Aracataca). Mae llawer o'i lyfrau hefyd yn archwilio'r thema o unigrwydd.

Disgrifiodd Pablo Neruda ei lyfr Cien años de soledad (Can Mlyedd o Unigrwydd) fel "y mwyaf arwyddocal yn yr iaith Sbaeneg ers Don Quijote" (gan Miguel de Cervantes, 1547–1616).

Pan fu farw yn 2014 dywedodd lywydd Colombia ei fod y 'Colombianwr mwyaf mewn hanes'.

Realaeth a realaeth hudol

Mae realaeth yn thema bwysig yn holl waith García Márquez. Dywedodd o'i waith cynnar - El coronel no tiene quien le escriba, ('Sneb yn Ysgrifennu i'r Cyrnol) 1962, Los funerales de la Mamá Grande, (Angladdau y Fam Fawr) 1962 a La mala hora (Yr Amser Drwg), 1966: i gyd yn adlewyrchu realiti bywyd Columbia ac ei fod yn thema sydd yn gosod strwythur rhesymeg y llyfrau. 'Dwi ddim yn difaru eu hysgrifennu, ond maent yn perthyn i fath o lenyddiaeth disgwyliadwy sydd yn cynnig gweledigaeth rhy lonydd a chyfyngedig o realiti."

Yn ei weithiau eraill mae wedi arbrofi gydag arddulliau llai traddodiadol o realiti, y pethau mwyaf anarferol yn cael eu dweud fel eu bod yn gwbl ddi-nod. Un enghraifft a chyfeirir ato'n aml yw'r corff a'r ysbrydol yn esgyn i'r Nefoedd wrth hongian y dillad i'w sychu yn Cien años de soledad, (Can Mlynedd o Unigrwydd) 1967. Yn ôl yr ysgrifenwyr Cubaniadd Alejo Carpentier Mae arddull y gweithiau yn cyrraedd y 'deyrnas ryfeddol’ ..

Syniadaeth wleidyddol

Mae García Márquez wedi cefnogi mudiadau ac arweinwyr progresif De America fel mudiad y Sandanistas yn Nicaragua ar ddechrau'r 1980au a bu'n gyfaill personol gyda Fidel Castro.

Yn ei araith "Unigrwydd America Ladin" a draddodwyd wrth dderbyn y wobr Nobel ym 1982 cyfeirir at hanes coloneiddio ac imperialaeth ac y modd mae'r gwledydd y cyfandir yn dioddef fel canlyniad polisi tramor yr Unol Daleithiau.

Ni fynnai America Ladin na ganddi unrhyw rheswm chwaith, fod yn wystl heb awyllus ei hun. - "Unigrwydd America Ladin", Gabriel García Márquez, 1982

Llyfryddiaeth ddethol

• La Hojarasca, 1955. (Cwymp y dail)
• Relato de un náufrago, 1955. (Hanes y Llongddryllwr)
• El canibal, 1955. (Y Canibal)
• Un día después del sábado, 1955. (Un Diwrnod ar ôl Sadwrn)
• El coronel no tiene quien le escriba, 1962. ('Sneb yn Ysgrifennu i'r Cyrnol)
• Los funerales de la Mamá Grande, 1962. (Angladdau y Fam Fawr)
• La mala hora, 1966. (Yr Amser Drwg)
• Un Señor Muy Viejo Con Unas Alas Enormes, 1966. (Hen Ddyn gydag Adenydd Mawrion)
• Cien años de soledad, 1967. (Can Mlynedd o Unigrwydd)
• Monólogo de Isabel viendo llover en Macondo, 1968. (Ymson Isabel yn Gwylio'r Glaw ym Macondo)
• La increíble y triste historia de la cándida Eréndira y de su abuela desalmada, 1972. (Hanes Anhygoel a Thrist Erendria Didwyll a'i Nain Dideimlad)
• Cuando era feliz e indocumentado, 1973. (Pan Roeddwn Llawen a heb Ddogfennau)
• Chile,el golpe y los gringos, 1974. (Chile, Ergyd y Gringos)
• Ojos de perro azul, 1974. (Llygaid y Ci Glas)
• El otoño del patriarca, 1975. (Hydref y Patriarch)
• Todos los cuentos (1947-1972), 1976. (Yr Holl Straeon)
• Crónica de una muerte anunciada, 1981. (Cronicl y Farwolaeth Hysbys)
• Textos costeños, 1981. (Straeon Glan y Môr)
• Viva Sandino, 1982. (Sandino am Byth)
• El olor de la guayaba, 1982. (Arogl yr Gwafa)
• El secuestro, 1982. (Y Herwgipio)
• El asalto: el operativo con el que el FSLN se lanzó al mundo, 1983. (Yr ymosodiad: yr ymgyrch a lansiodd yr F.S.L.N. i'r byd)
• Erendira, 1983.
• El amor en los tiempos del cólera, 1985 (Cariad yn Amser y Colera)
• Las Aventuras de Miguel Littín Clandestino en Chile, 1986 (Anturiaethau Miguel Littin Cudd yn Chile)
• El general en su laberinto, 1989. (Y Cadfridog yn ei Labrinth)
• Doce cuentos peregrinos, 1992. (Deuddeg Hanes Pererinion)
• Diatriba de amor contra un hombre sentado, 1994. (Geiriau Hallt yn Erbyn Dyn Eistedd)
• Del amor y otros demonios, 1994. (Cariad a Chythreuliaid Eraill)
• Noticia de un secuestro, 1996. (Hanes y Herwgipio)
• Vivir para contarla, 2002. (Byw i'w Dweud)
• Memoria de mis putas tristes, 2004. (Cofio fy Mhuteiniaid Trist)