Gwastadeddau Mawr
Y Gwastadeddau Mawr[1] yw'r ystod llydan o dir prairie a steppe sy'n gorwedd i'r dwyrain o Fynyddoedd y Rockies yn yr Unol Daleithiau a Canada. Mae'r rhanbarth yn cynnwys rhannau o daleithiau Colorado, Kansas, Montana, Nebraska, New Mexico, Gogledd Dakota, Oklahoma, De Dakota, Texas a Wyoming yn UDA, a thaleithiau Alberta, Manitoba a Saskatchewan yng Nghanada. Yng Nghanada arferir y term prairie i'w disgrifio, a chyfeirir at y rhan o'r Gwastadeddau sydd yn y wlad honno fel Taleithiau'r Prairie neu'r "Prairies".
 | |
| Math | gwastatir, rhanbarth  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | gwastatir |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Gogledd America |
| Sir | Thomas County, Nebraska, De Dakota, Gogledd Dakota, Colorado, Iowa, Minnesota, Montana, Oklahoma, Mecsico Newydd, Texas, Wyoming, Alberta, Manitoba, Saskatchewan |
| Gwlad | Unol Daleithiau America, Canada |
| Cyfesurynnau | 40°N 100°W |
 | |
Yn hanesyddol, roedd y Gwastadeddau Mawr yn gartref i sawl llwyth o frodorion Americanaidd, ac yn eu plith y Sioux, Blackfeet, Crow, Cheyenne, Arapaho, a'r Comanche. Yn y dwyrain ceid llwythau'n byw mewn pentrefi sefydlog, fel yr Arikara, Mandan, Pawnee a'r Wichita. Bu'n gartref i yrrau anferth o fyffalo yn ogystal. Pan ymledodd pobl gwyn i'r gorllewin troes y Gwastadeddau yn rhan o'r ardal "ar y ffin" lle roedd y Gorllewin Gwyllt yn dechrau. Ymladdwyd nifer o frwydrau yno rhwng y brodorion a byddin yr Unol Daleithiau. Heddiw mae'r byffalo wedi mynd, y rhan fwyaf o'r brodorion yn byw ar reservations, a'r tir yn cael ei gyfrif ymhlith "basgedi grawn" y byd.
Rhaniadau daearyddol golygu
Mae'r Gwastadeddau Mawr yn ffurfio'r rhan orllewinol o'r Gwastadeddau Mewnol (Interior Plains) Gogledd Americanaidd, sy'n ymestyn i'r dwyrain hyd at Llwyfandir Appalachia. Gellir rhannu Gwastaddeau Mawr yr Unol Daleithiau yn ddeg rhan:
- Llwyfandir Missouri - rhannau o Dde Dakota, Gogledd Dakota a gogledd-ddwyrain Montana
- Llwyfandir Missouri – gorllewin De Dakota, gogledd-ddwyrain Wyoming, gogledd-orllewin De Dakota a de-ddwyrain Montana
- Bryniau Duon (Black Hills) – gorllewin De Dakota
- Y Gwastadeddau Uchel – dwyrain New Mecsico, gogledd-orllewin Texas, gorllewin Oklahoma, dwyrain Colorado, gorllewin Kansas, rhan helaeth Nebraska a de-ddwyrain Wyoming
- Ffin y Gwastadeddau – canolbarth Kansas a gogledd Oklahoma
- Piedmont Colorado – dwyrain Colorado
- Raton (rhan) – gogledd-ddwyrain New Mecsico
- Dyffryn Pecos – dwyrain New Mecsico
- Llwyfandir Edwards – de canolbarth Texas
- Canolbarth Texas (rhan)
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Jones, Gareth (gol.). Yr Atlas Cymraeg Newydd (Collins-Longman, 1999), t. 116.