Ivano-Frankivsk

Dinas yng nhgorllewin Wcráin

Dinas yng ngorllewin Wcráin yw Ivano-Frankivsk (Wcreineg: Івано-Франківськ). Cyn 1962 gelwid y ddinas yn Stanyslaviv (Wcreineg: Станиславів; Pwyleg: Stanisławów; Almaeneg: Stanislau; Iddeweg: סטאַניסלעו, Stanislev). Hi yw prifddinas Oblast Ivano-Frankivsk o'r un enw ac mae'n ffurfio ardal drefol ar wahân o fewn yr ardal hon. Mae gan y ddinas 218,359 o drigolion (2001). Enwyd y ddinas wedi'r bardd, llenor a dyniaethwr, Ivan Franko.

Ivano-Frankivsk
Mathdinas bwysig i'r rhanbarth yn Wcráin, tref/dinas, dinas fawr Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlIvan Franko Edit this on Wikidata
Poblogaeth238,196 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1662 Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethRuslan Martsinkiv Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+2, UTC+03:00 Edit this on Wikidata
Gefeilldref/iTrakai, Lublin Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolIvano-Frankivsk Raion Edit this on Wikidata
SirIvano-Frankivsk Oblast, Stanisławów Voivodeship, Stanislav district, Ruthenian Voivodeship Edit this on Wikidata
GwladBaner Wcráin Wcráin
Arwynebedd119 km² Edit this on Wikidata
Uwch y môr244 metr Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaUhryniv Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau48.9228°N 24.7106°E Edit this on Wikidata
Cod post76000–76490 Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethRuslan Martsinkiv Edit this on Wikidata
Map
Neuadd y Ddinas Ivano-Frankivsk
Eglwys Armenaidd yn y ddinas

Mae'r ddinas wedi bodoli o dan sawl enw gan adlewyrchu llanw a thrai pwerau milwrol ac ieithyddol yr ardal. Adnabwyd y dref gan ei henw Pwyleg yn wreiddiol, Stanisławów. Sefydlwyd Stanisławów fel caer ac fe'i henwyd ar ôl hetman Pwyleg, Stanisław "Rewera" Potocki.[1] Adeiladwyd y dref o'r enw Stanisławów fel caer i amddiffyn Y Gymanwlad Bwylaidd–Lithwanaidd rhag cyrchoedd Tatariaid y Crimea. Adeiladwyd y ddinas ar y safle lle sefydlwyd pentref Zabolottya yn 1437.[2]

Soniwyd am Stanisławów gyntaf yn 1662 pan dderbyniodd Gyfraith Magdeburg. Rhoddwyd caniatâd i'r Iddewon adeiladu tai iddynt eu hunain ar y "Judenstraaße", a leolwyd ar y pryd ger glannau'r afon.[3] Mewn amseroedd diweddarach, llwyddodd y gaer hefyd i wrthsefyll ymosodiadau gan luoedd Twrci a Rwseg. Ar ôl cael ei ailadeiladu'n helaeth yn ystod y Dadeni, weithiau cyfeiriwyd ato hefyd fel Klein-Leopolis. Roedd y ddinas hefyd yn ganolfan bwysig i ddiwylliant Armenia yng Ngwlad Pwyl.

Ym 1772 gyda'r gyntaf o adrannau Gwlad Pwyl daeth Stanisławów yn rhan o Awstria-Hwngari ac yn perthyn i deyrnas ymreolaethol Galicia a Lodomeria .

Ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf

golygu

Ym mis Hydref 1918, dymchwelodd Awstria-Hwngari a chyhoeddwyd Gweriniaeth Pobl Gorllewin Wcrain (ZUNR).[4]

Ym 1919 bu'r ddinas yn faes brwydro mawr yn ystod y Rhyfel Pwylaidd-Wcreineg a chafodd ei hatodi gan Wlad Pwyl fel rhan o'r Ail Weriniaeth Bwylaidd a'i gwneud yn brifddinas Stanisławów Voivodeship.

Ym 1920 cymerodd y Fyddin Goch y ddinas dros dro. Yn ystod yr ychydig ddyddiau rhwng ymadawiad y Fyddin Goch a mynediad byddin Gwlad Pwyl, cyflawnodd byddin breifat Symon Petlyura lofruddiaethau, ysbeilio a threisio.[5]

Roedd cyfrifiad 1931 yn cyfrif cyfanswm o 196,242 o drigolion, gyda 60.6% ohonynt yn Bwyliaid, 24.7% yn Wcreiniaid a 13.6% yn Iddewon.

Yr Ail Ryfel Byd

golygu

Yn ystod goresgyniad Gwlad Pwyl gan yr Almaenwyr a'r Sofietiaid yn 1939 , cymerwyd y ddinas gan yr Undeb Sofietaidd a'i hychwanegu at Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Wcráin.

Cyn i'r ddinas gael ei chipio gan y Natsïaid ar 26 Gorffennaf 1941, roedd mwy na 40,000 o Iddewon yn byw yn Stanisławów. Yn ystod meddiannaeth y Natsïaid, lladdwyd mwy na 600 o ddeallusion Pwylaidd a mwyafrif y trigolion Iddewig yn dreisgar.

Ar 1 Awst 1941, saethwyd rhwng 8,000 a 12,000 o Iddewon yn farw yn y fynwent Iddewig gan y Sicherheitspolizei, yr Ordnungspolizei a heddlu'r rheilffordd.[6] Ar Awst 22, 1942, mewn dial am farwolaeth Wcráin, saethwyd mil arall o Iddewon. Fe wnaeth heddlu’r Natsïaid dreisio merched a merched Iddewig cyn iddyn nhw gael eu cludo i gwrt pencadlys Sicherheitspolizei.

Cyn i'r Aktion newydd ddigwydd, roedd tua 11,000 o Iddewon yn byw yn Stanislawów. Ar 22 neu 23 Chwefror 1943, gorchmynnodd Brandt, a oedd wedi olynu Hans Krüger fel SS-Hauptturmführer, amgylchynu'r ghetto Iddewig ac felly cychwynnodd y datodiad terfynol. Pedwar diwrnod ar ôl i'r gyflafan ddechrau, gosododd y Natsïaid bosteri yn cyhoeddi bod Stanisławów "yn rhydd o Iddewon".

Ar 6 Mai 1968, dedfrydwyd Hans Krüger i oes yn y carchar ym Münster. Cafodd ei ryddhau yn 1986.

Pan gyrhaeddodd y fyddin Sofietaidd Stanisławów ar 27 Gorffennaf 1944, roedd cant o Iddewon yn y ddinas o hyd a oedd wedi goroesi'r Holocost trwy guddio. Goroesodd cyfanswm o 1500 o Iddewon o Stanislawów y rhyfel.

Rhwng 1942 a Ionawr 1944, daliwyd 371 o filwyr yr Iseldiroedd yn garcharorion yng ngwersyll carcharorion rhyfel Stalag. Yn y cyfnod cyn dyfodiad y fyddin Sofietaidd, trosglwyddwyd y carcharorion rhyfel i wersyll Neubrandenburg yn nwyrain yr Almaen.

Ar ôl yr Ail Ryfel Byd

golygu

Ym 1944, atodwyd y ddinas i Gweriniaeth Sofiet Sosialaidd Wcráin, a ddaeth yn annibynnol ym mis Awst 1991 ar ôl cwymp yr Undeb Sofietaidd.

Yn 1962, newidiwyd enw'r ddinas i'w henw presennol, mewn teyrnged i'r awdur Wcreineg, Ivan Franko.

Yn y 1990au cynnar, roedd y ddinas yn gadarnle pwysig i fudiad annibyniaeth Wcrain.

Population and demographics

golygu

Mae cofnod poblogaeth hanesyddol yn cael ei dynnu o borth Ivano-Frankivsk,[7] more recent – the Regional Directorate of Statistics.[8] yn fwy diweddar – y Gyfarwyddiaeth Ystadegau Ranbarthol.[28] Mae yna hefyd wybodaeth arall am dwf poblogaeth fel yr IddewonGen.[9] Gyda seren mae blynyddoedd o ddata bras wedi'u nodi. Yn y 18fed ganrif, roedd gwahaniaethu rhwng Pwyliaid a Ukrainians yn ôl cefndir crefyddol yn hytrach nag ethnig (Pabyddion vs Uniongred).

Y boblogaeth hanesyddol
BlwyddynPobl.±%
1732 3,300—    
1792 5,448+65.1%
1849 11,000+101.9%
1869* 14,786+34.4%
1880 18,626+26.0%
1900* 27,012+45.0%
1910* 29,850+10.5%
1914 64,000+114.4%
1921 51,391−19.7%
1931 60,626+18.0%
2007 222,538+267.1%
2008 223,634+0.5%
2009 224,401+0.3%
2012 242,549+8.1%
2017 255,100+5.2%

Ivano-Frankivsk Heddiw

golygu

Mae'r ddinas yn ganolfan diwylliannol ac economaidd i'r ardal.

Adysg Uwch

golygu

Mae gan y ddinas chwe prifysgol, Sefydliad Rheolaeth Ivano-Frankivsk sy'n gampws lleol o Brifysgol Economaidd Genedlaethol Ternopil, a Sefydliad Rheolaeth ac Economeg Ivano-Frankivsk "Halytska Akademia". Mae pob un o'r prifysgolion hynny yn cael eu hariannu gan y wladwriaeth.

  1. Prifysgol Genedlaethol Vasyl Stefanyk Precarpathian
  2. Prifysgol Dechnegol Genedlaethol Olew a Nwy Ivano-Frankivsk (Prifysgol Olew a Nwy)
  3. Prifysgol Feddygol Genedlaethol Ivano-Frankivsk
  4. Prifysgol y Gyfraith Brenin Daniel o Galicia Ivano-Frankivsk
  5. Academi Ddiwinyddol Eglwys Gatholig Roegaidd Wcráin Ivano-Frankivsk
  6. Prifysgol Economeg a'r Gyfraith Gorllewin Wcráin

Chwaraeon

golygu
 
Cymdeithas Chwaraeon House of Sokol, 1895

Mae Ivano-Frankivsk yn gartref i nifer o glybiau chwaraeon. Yn fwyaf nodedig, roedd yn gartref i'r clwb pêl-droed F.C. Spartak Ivano-Frankivsk (Prykarpattya) a gymerodd ran ar lefel genedlaethol ers y 1950au. Ers 2007, mae'r clwb yn chwarae ei dîm ieuenctid Spartak-93 yn unig ac yn cystadlu yng Nghynghrair Pêl-droed Plant-Ieuenctid yr Wcráin. Ad-drefnodd cyn-lywydd Spartak Anatoliy Revutskiy dîm y brifysgol leol (Prifysgol Olew a Nwy) yn 2007 i'r "FSK Prykarpattia" newydd gyda chefnogaeth maer y ddinas Anushkevychus gan ei wneud yn brif glwb pêl-droed yn y rhanbarth ac yn disodli Spartak. Cyn hynny yn ystod y cyfnod interbellum, roedd y ddinas yn gartref i glwb pêl-droed arall yn seiliedig ar y garsiwn Pwylaidd lleol ac o'r enw Rewera Stanisławów (1908). Roedd y clwb hwnnw’n cystadlu ar lefel ranbarthol a oedd wedi esblygu’r cyfnod hwnnw. Gyda dechrau'r Ail Ryfel Byd, diddymwyd y clwb hwnnw. Yn ystod y cyfnod Sofietaidd ymhlith nifer o rai eraill roedd clwb arall "Elektron" a gymerodd ran yn llwyddiannus ar lefel ranbarthol tua'r 1970au.

Mae'r ddinas hefyd yn gartref i dîm futsal, PFC Uragan Ivano-Frankivsk, sy'n cystadlu ym Mhencampwriaeth Futsal Wcrain. Nhw oedd pencampwyr yr Wcrain ar ôl ennill gemau ail gyfle tymor 2010/11 ac felly wedi cymryd rhan yng Nghwpan Futsal UEFA 2011–12 am y tro cyntaf.

Roedd gan y ddinas dîm hoci iâ, HC Vatra Ivano-Frankivsk, a chwaraeodd ym Mhencampwriaeth Hoci Wcrain yn flaenorol.

Mae Ivano-Frankivsk hefyd yn dref enedigol i gymnastwyr Wcrain; un ohonynt yw Dariya Zgoba a enillodd aur ar y bariau anwastad ym Mhencampwriaethau Ewropeaidd 2007 ac a gyrhaeddodd rownd derfynol Gemau Olympaidd Beijing, 2008; yr un arall yw Yana Demyanchuk, a enillodd aur ar y trawst cydbwysedd ym Mhencampwriaethau Ewropeaidd 2009.

Mae clybiau eraill yn cynnwys:

Hoverla Ivano-Frankivsk (pêl-fasged)
Roland Ivano-Frankivsk (rygbi)
Uragan (futsal)

Gefaill drefi

golygu

Mae Ivano-Frankivsk wedi gefeillio â sawl dinas dramor:[10]

Ym mis Chwefror 2016 bu i Gyngor Dinas Ivano-Frankivsk derfynu ei pherthynas gefeillio gyda dinasoedd Rwsiaidd Surgut, Serpukhov a Veliky Novgorod oherwydd rhyfel Rwsia ar Wcráin.[11]

Dolenni

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. "The City of Ivano-Frankivsk". sbedif.if.ua. Archifwyd o'r gwreiddiol ar April 16, 2000. Cyrchwyd March 7, 2010.
  2. Ivano-Frankivsk – Euroscope
  3. Joodse genealogie – De Joodse vestiging van haar begin tot 1772.
  4. Toronto Oekraïense genealogie groep – Geschiedenis van Galicië.
  5. Joodse genealogie – Tussen de twee wereldoorlogen
  6. Encyclopedie van de Holocaust – Stanisławów
  7. "Archived copy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-10-03. Cyrchwyd 2009-09-14.CS1 maint: archived copy as title (link)
  8. "Archived copy". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-03-15. Cyrchwyd 2013-07-09.CS1 maint: archived copy as title (link)
  9. "Pinkas hakehillot – Stanislawow".
  10. "Перелік партнерських міст Івано-Франківська" (PDF). mvk.if.ua (yn Wcreineg). Ivano-Frankivsk. 2019-09-01. Cyrchwyd 2020-03-30.
  11. Nodyn:In lang Chernivtsi decided to terminate the relationship with twin two Russian cities, The Ukrainian Week (27 Chwefror 2016)
  Eginyn erthygl sydd uchod am Wcráin. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.