José de San Martín

Cadfridog o'r Ariannin oedd José Francisco de San Martín y Matorras (25 Chwefror 1778 – 17 Awst 1850) a oedd yn brif arweinydd rhyfeloedd annibyniaeth yr Ariannin, Tsile, a Pheriw oddi ar Ymerodraeth Sbaen.

José de San Martín
Ganwyd	José Francisco de San Martín y Matorras  25 Chwefror 1778  África
Bu farw	17 Awst 1850  Boulogne-sur-Mer
Man preswyl	Buenos Aires, Madrid, Llundain, Lima, Paris
Dinasyddiaeth	yr Ariannin
Alma mater	Royal Seminary of Nobles of Madrid
Galwedigaeth	person milwrol, gwleidydd, milwr
Swydd	Arlywydd Periw, Llywodraethwr Mendoza, Commander-in-Chief of the Chilean Army
Plaid Wleidyddol	Patriot
Tad	Juan D' San Martin y Gómez
Mam	Gregoria Matorras, Rosa Guarú
Priod	María de los Remedios de Escalada
Plant	Mercedes Tomasa San Martín y Escalada
Gwobr/au	Urdd yr Haul, Doethor Anrhydeddus Prifysgol Genedlaethol San Marcos
llofnod

Am y dref yn Nhalaith Chubut, gweler José de San Martín (tref).

Ganwyd yn Yapeyú, Rhaglawiaeth Río de la Plata, a leolir heddiw yn Nhalaith Corrientes, yr Ariannin. Symudodd gyda'i deulu i Sbaen yn 1783, ac ymunodd â'r fyddin yn 11 oed. Brwydrodd yn erbyn lluoedd Napoléon yn Rhyfel Iberia o 1808 i 1811.

Aeth i Buenos Aires yn 1812 ac ymunodd â Thaleithiau Unedig Río de la Plata yn y chwyldro yn erbyn Ymerodraeth Sbaen. Enillodd fuddugoliaeth yn erbyn y Sbaenwyr ym Mrwydr San Lorenzo (1813), ac arweiniodd Fyddin y Gogledd yn 1814. Cynlluniodd i drechu lluoedd Sbaen drwy sefydlu byddin i groesi'r Andes ac ymosod arnynt ar hyd arfordir y Cefnfor Tawel. Enillodd Tsile ei hannibyniaeth yn sgil brwydrau Chacabuco a Maipú (1818).

Arweiniodd San Martín lynges i ymosod ar luoedd Sbaen yn Rhaglawiaeth Periw. Yn sgil buddugoliaeth yn Lima yn 1821, penodwyd San Martín yn Amddiffynnydd Periw. Bu'n cwrdd â Simón Bolívar ar 22 Gorffennaf 1822 yn Guayaquil, Ecwador, a chymerodd Bolívar yr awenau yn chwyldro Periw. Ymddeol o'r fyddin a wnaeth San Martín, ac ymfudodd i Ffrainc yn 1824. Bu farw yn Boulogne-sur-Mer yn 72 oed.

San Martín yw un o arwyr cenedlaethol yr Ariannin a Pheriw, ac un o Libertadores De America. Enwir yr anrhydedd uchaf a wobrwyir gan lywodraeth yr Ariannin, Urdd y Cadfridog San Martín, ar ei ôl.