Kraków
Ail ddinas fwyaf Gwlad Pwyl ac un o'i dinasoedd hynaf yw Kraków neu yn Gymraeg Cracof.[1] Fe'i lleolir ger Afon Wisła ac mae'n dyddio o'r 7c. Yn draddodiadol, mae Kraków wedi bod yn un o ganolfannau bywyd diwylliannol, academaidd a chelfyddydol blaenaf Gwlad Pwyl ynghyd â bod yn ganolbwynt economaidd. Bu prifddinas Gwlad Pwyl rhwng 1038 a 1569; y Gymanwlad Bwylaidd-Lithwanaidd rhwng 1569 a 1596; Dinas Rydd Kraków rhwng 1815 a 1846; Archddugiaeth Cracow rhwng 1846 a 1918; a Foifodiaeth Kraków rhwng y 14g hyd at 1990. Bellach, mae'n brifddinas Foifodiaeth Pwyl Fechan.
 | |
 | |
| Math | dinas gyda grymoedd powiat, dinas fawr, dinas Hanseatig, prifddinas, cyrchfan i dwristiaid  |
|---|---|
| Poblogaeth | 804,237 |
| Sefydlwyd |
|
| Pennaeth llywodraeth | Jacek Majchrowski |
| Cylchfa amser | UTC+01:00, UTC+2 |
| Gefeilldref/i | Solothurn, Frankfurt am Main, Vilnius, Bordeaux, Bratislava, Budapest, Cambridge, Curitiba, Cuzco, Caeredin, Fès, Fflorens, Bwrdeistref Göteborg, Grozny, Guadalajara, Innsbruck, Kyiv, La Serena, Leipzig, Leuven, Lviv, Milan, Niš, Nürnberg, Orléans, Pécs, Quito, Rochester, Efrog Newydd, Rhufain, St Petersburg, San Francisco, Sevilla, Split, Tbilisi, Veliko Tarnovo, Zagreb, Moscfa, Vibo Valentia, Veliko Tarnovo Municipality, Liège, Rio de Janeiro |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Pwyleg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Lesser Poland Voivodeship |
| Sir | Lesser Poland Voivodeship |
| Gwlad |  Gwlad Pwyl |
| Arwynebedd | 327 ±1 km² |
| Uwch y môr | 219 ±1 metr |
| Gerllaw | Afon Vistula |
| Yn ffinio gyda | Sir Kraków, Sir Wieliczka, Sir Proszowice, Gmina Zielonki, Gmina Michałowice, Lesser Poland Voivodeship, Gmina Kocmyrzów-Luborzyca, Gmina Koniusza, Gmina Igołomia-Wawrzeńczyce, Gmina Niepołomice, Gmina Wieliczka, Gmina Świątniki Górne, Gmina Mogilany, Gmina Skawina, Gmina Liszki, Gmina Zabierzów, Gmina Wielka Wieś |
| Cyfesurynnau | 50.0614°N 19.9372°E |
| Cod post | 30-001 |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff deddfwriaethol | Kraków City Council |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Mayor of Kraków |
| Pennaeth y Llywodraeth | Jacek Majchrowski |
 | |
Mae'r ddinas wedi tyfu o fod yn anheddfa Oes y Cerrig i fod yn ail ddinas bwysicaf Gwlad Pwyl. Dechreuoedd fel pentrefan ar ben Bryn Wawel a cheir adroddiadau iddi fod yn ganolfan fasnachu bwysig Ewrop Slafonig erbyn 965. Sefydlwyd prifysgolion newydd a sefydliadau diwylliannol yn sgil dyfodiad yr Ail Weriniaeth Bwylaidd yn 1918 a thrwy gydol yr 20g gan gadarnhau lle Kraków fel canolbwynt bywyd gwâr o bwysigrwydd gwladol. Erbyn heddiw, mae gan y ddinas boblogaeth o 760, 000 ac mae rhyw 8 miliwn o bobl yn byw o fewn radiws o 100 km i'r sgwâr canolog.
Wedi Goresgyniad Gwlad Pwyl ar gychwyn yr Ail Ryfel Byd, daeth Kraków yn brifddinas y Llywodraeth Gyffredinol Almaenig. Ysytriedid y Pwyliaid a'r Iddewon yn is-ddynol ac yn is-raddol gan y gorchfygwyr a chaent eu herlid; bwriadwyd eu difa yn y pen draw. Symudwyd y boblogaeth Iddewig i ardal amgaerog o'r ddinas a elwid yn Ghetto Kraków, ac ohoni y danfonasant hwy i wersylloedd crynhoi a gwesylloedd difa megis Auschwitz, a saif ar gyfyl Kraków.
Yn 1978 fe etholwyd Karol Wojtyła, Archesgob Kraków, i'r Babaeth fel Pab Ioan Pawl II— y Pab Slafaidd cyntaf erioed a'r tro cyntaf i Bab o wlad arall heblaw am yr Eidal cael ei ethol am 455 blynedd. Yr un flwyddyn, cymeradwyodd UNESCO y Safleoedd Trefdadaeth y Byd cyntaf, gan gynnwys yn eu mysg Hen Dref Kraków yn ei chyfanrwydd. Ystyrir Kraków heddiw yn ddinas o arwyddocâd rhyngwladol ac yn un o ddinasoedd harddaf Ewrop.
Enwogion golygu
- Sant Casimir Jagiellon (1458-1484)
- Henryk Grossman (1881-1950), hanesydd ac economegydd
- Rudolph Maté (1898-1964), cyfarwyddwr ffilm
- Róża Thun (g. 1954), gwleidydd
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Geiriadur yr Academi, [Krakow].
Warsaw · Kraków · Łódź · Wrocław · Poznań · Gdańsk · Szczecin · Bydgoszcz · Lublin · Katowice · Białystok · Gdynia · Częstochowa · Radom · Sosnowiec · Toruń · Kielce · Gliwice · Rzeszów · Zabrze · Olsztyn · Bytom · Bielsko-Biała · Ruda Śląska · Rybnik · Tychy · Dąbrowa Górnicza · Gorzów Wielkopolski · Płock · Elbląg · Opole · Wałbrzych · Zielona Góra · Włocławek · Tarnów · Chorzów · Koszalin · Kalisz · Legnica ·