Llinell Morgan

Llinell ffiniau oedd llinell Morgan (Saesneg: The Morgan Line; Slofeneg:Morganova linija; Eidaleg:Linea Morgan) a dynnwyd yn ardal arfordirol Primorska Slofenia gyfoes a chyffiniau dinas Trieste ar rhan ogledd orllewinnol o benrhyn Istria ar ôl yr Ail Ryfel Byd, a wahanodd feysydd gweinyddiaeth filwrol y Cynghreiriaid a byddin Iwgoslafia. Peidiodd â bodoli ym 1947 ar ôl i Cytundeb Heddwch Paris ddod roi trefn ar y ffin a chreu Tiriogaeth Rydd Trieste. Fe'i enwir ar ôl Is-gadfridog Byddin Prydain, Syr William Morgan.

Tarddiad

Karte des Freien Territoriums Triest

Ar 1 Mai 1945, meddiannodd byddin Iwgoslafia gomiwnyddol dinas Trieste, a thrannoeth ymunodd milwyr Seland Newydd â hi, a ildiwyd gan y garsiwn Almaenig oedd yn dal i ymladd yng Nghastell San Giusto (ond a oedd am ildio i luoedd Americanaidd neu Brydeinig yn hytrach na chomiwnyddion Tito). Roedd perygl o wrthdrawiadau rhwng yr enillwyr yn y ddinas. Anfonwyd yr Is-gadfridog Morgan i Belgrâd (prifddinas Iwgoslafia) ar 7 Mai 1945 gan Field Marshall Syr Harold Alexander, i atgoffa llywodraeth Tito iddynt fethu a chadw at y cytundebau meddiannaeth a lofnododd Marshal Alexander gyda Tito ym mis Chwefror 1945.^[1] Yn ystod y trafodaethau, tynnodd Morgan linell, yna a elwir y "llinell las." Daethpwyd i'r cytundeb ddiwrnod yn unig ar ôl i filwyr Prydain fynd ar 22 Mai 1945 symud ymlaen tuag at y llinell derfyn hon. Fe'i llofnodwyd yn swyddogol ar 10 Mehefin 1945 yn Duin (dywed rhai ffynonellau ar 9 Mehefin). Cwblhawyd tynnu byddin Iwgoslafia o'r llinell ar 12 Mehefin 1945.

Y Ffin

Plac coffa llinell Morgan ym mhentref Spodnje Škofije, Slofenia

Roedd y llinell tua 110 km o hyd, gan ddechrau ar yr arfordir i'r de o Trieste a'i osgoi ar bellter o tua 24 km; yna fe arweiniodd trwy ddyffryn Sochi ac yn ei gwrs uchaf trodd i'r gogledd at dair ffin hanesyddol Carinthia - Carniola - Primorska. Rhanwyd y diriogaeth yn ddau barth:

Parth A Roedd Parth A o dan weinyddiaeth milwyr Eingl-Americanaidd ac yn ymestyn i'r gorllewin o'r Llinell. Roedd y rhain yn cynnwys prif aneddiadau Trieste, Sežana, Komen, Duino, Monfalcone, Gorice, Bovec. Yn ogystal, roedd yn perthyn i barth A fel amgaead o Pula gyda'i borthladd rhyfel.

Parth B Roedd Parth B o dan weinyddiaeth Byddin Pobl Iwgoslafia ac roedd wedi'i leoli i'r dwyrain o'r llinell derfyn. Roedd y rhain yn cynnwys prif aneddiadau Koper, Buzet, Motovun, Pazin, Poreč, Rovinj, Vodnjan, Labin, Matulji. Yn ogystal, roedd enclave Opatje Selo, i'r gogledd-orllewin o Trieste, yn perthyn i barth B.

Difodiant

Peidiodd llinell Morgan â bod ar 15 Medi 1947, pan ddaeth Cytundeb Heddwch Paris^[2] i rym. Daeth yr ardal o dan reolaeth uniongyrchol Cyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig^[3]O dan y cytundeb heddwch gyda'r Eidal, symudodd ffin Eidal-Iwgoslafia i ffin hanesyddol wreiddiol Littoral Awstria, ac eithrio'r rhan ddeheuol, lle cwympodd rhanbarth Gorice i'r Eidal. Cyhoeddwyd bod Trieste yn diriogaeth rydd. Arhosodd rhaniad y parthau milwrol ar hyd llinell Morgan yn ddilys yn y diriogaeth hon tan 1954, pan lofnododd y Deyrnas Unedig, yr Unol Daleithiau, yr Eidal ac Iwgoslafia Gytundeb Llundain yn Llundain. Mae rhai sifil wedi disodli memorandwm dealltwriaeth a gweinyddiaeth filwrol. Roedd Parth A i gael ei weinyddu dros dro gan yr Eidal, ac eithrio bwrdeistrefi Plavje, Spodnje Škofije, Hrvatini a Jelarji, a ddaeth o dan weinyddiaeth Iwgoslafia, fel yr oedd Parth B. cyfan.^[4] Cyhoeddwyd bod y weinyddiaeth dros dro yn derfynol o dan y Cytundeb Osimo daeth i ben rhwng yr Eidal ac Iwgoslafia ar 11 Hydref 1977. Mae ffin y wladwriaeth sy'n deillio o hyn yn copïo llinell Morgan yn ei hyd oddeutu 8 km.^[5]

Cyd-destun hanesyddol

Ym mis Ebrill 1945, llofnododd Tito Gytundeb Cyfeillgarwch Iwgoslafia - Sofietaidd ym Moscow. Addawodd gefnogaeth wleidyddol iddo i feddiant Trieste gan fyddin Iwgoslafia, nad oedd yn edrych yn real tan fis Mawrth 1945. Ar ôl ultimatwm Prydain yn ystod y trafodaethau yn Belgrade, mynnodd gefnogaeth Sofietaidd, ond heb ymateb. Daeth y diffyg gweithredu Sofietaidd hwn yn gonglfaen y rhwyg diweddarach Sofietaidd-Iwgoslafia.

Darllen pellach

ITALY VOLUME II : FROM CASSINO TO TRIESTE IV: THROUGH THE VENETIAN LINE

Dolenni

Nodyn:Sl Historie Slovinska 1780-2004 Hanes Slofenia yn Slofeneg

Cyfeiriadau

↑ Enciklopedija druge svetovne vojne 1939 -1945. Založba Borec, Ljubljana 1982.
↑ Article 21 and Annex VII, Instrument for the Provisional Regime of the Free Territory of Trieste. See: https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%2049/v49.pdf
↑ see: United Nations Security Council 16, 10 January 1947: http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/16(1947)
↑ UNTS Vol.235, 3297 Memorandum of Understanding of London, article 2: see https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20235/v235.pdf
↑ UNTS Vol.235, 3297 Memorandum of Understanding of London, maps: see https://treaties.un.org/doc/Treaties/1956/04/19560425%2009-09%20AM/I-3297-vol-235-map-.color.pdf

[1] Enciklopedija druge svetovne vojne 1939 -1945. Založba Borec, Ljubljana 1982.

[2] Article 21 and Annex VII, Instrument for the Provisional Regime of the Free Territory of Trieste. See: https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%2049/v49.pdf

[3] see: United Nations Security Council 16, 10 January 1947: http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/16(1947)

[4] UNTS Vol.235, 3297 Memorandum of Understanding of London, article 2: see https://treaties.un.org/doc/Publication/UNTS/Volume%20235/v235.pdf

[5] UNTS Vol.235, 3297 Memorandum of Understanding of London, maps: see https://treaties.un.org/doc/Treaties/1956/04/19560425%2009-09%20AM/I-3297-vol-235-map-.color.pdf

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]