Locomotif dosbarth 5MT Stanier 4-6-0

Mae Locomotif dosbarth 5MT Stanier 4-6-0 o’r Rheilffordd Llundain, y Canolbarth a’r Alban yn ddosbarth o Locomotif stêm cynlluniwyd gan Syr Willam A Stanier. Adeiladwyd 842 rhwng 1934 a 1951, gyda’r rhifau 4658-5499 hyd at 1948, pan newidiwyd eu rhifau i 44658-45499. Goroesodd nifer ohonynt hyd at ddiwrnod olaf stêm ar y rheilffyrdd cenedlaethol ym 1968, ac mae 18 mewn cadwraeth. Roeddent yn locomotifau aml-bwrpas ac yn llwyddiannus dros ben. Roedd Stanier wedi gweithio dros Reilfordd y Great Western a chafodd ei ddylanwadu gan gynllun eu locomotifau, yn yr achos yma, yn benodol gan y dosbarth 'Hall'. Dechreuodd y proses o gynllunio'r locomotif yn Euston, trosglwyddwyd i Weithdy Horwich ac wedyn i Gryw.

Locomotif dosbarth 5MT Stanier 4-6-0

Enghraifft o'r canlynol	dosbarth o locomotifau
Math	locomotif cario tanwydd
Lled y cledrau	1435 mm
Gweithredwr	London, Midland and Scottish Railway, London Midland Region of British Railways
Gwneuthurwr	Crewe Works, Derby Works, Horwich Works, Vulcan Foundry, Armstrong Whitworth
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Gwnaethpwyd newidiau i rai o’r locomotifau dros y blynyddoedd; gwnaethpwyd arbrofion arnynt cyn dechrau adeiladu’r locomotifau safonol o 1951 ymlaen. Ymysg y newidiadau oedd ger falf Caprotti, rolferynnau Timken neu SKF, blwch tân dur a newidiadau i lanhau’r blwch mwg yn awtomatig.

Archebwyd 20 locomotif o Weithdy Cryw ym mis Ebrill 1934, a 50 o Ffowndri Vulcan ym 1933. Roedd ganddynt amrywiaeth o foelers. Archebwyd 5 locomotif arall o Gryw, 50 o Ffowndri Vulcan a 100 o Gwmni Armstrong Whitworth. Archebwyd 227 o Armstrong Whitworth ym 1936, a 20 o Gryw. Adeiladwyd locomotifau yng Ngweithdy Derby o 1943 ymlaen. Newidiwyd rhifau’r locomotifau ym 1948. Yn y pen draw, adeiladwyd 842 o locomotifau, gyda’r rhifau 44658-45499.

Locomotifau Ivatt

Adeiladwyd y fersiwn Ivatt o 1947 ymlaen gyda nifer o addasiadau; roedd newidiadau i ferynnau a gêr falf ym 1948. Roedd hefyd blychau tân dur a simneau dwbl. Cafodd 44738-57 Gêr falf Caprotti a chafodd 44686-7 gêr falf Caprotti newydd, defnyddiwyd yn ddiweddarach ar rai o locomotifau safonol Rheilffordd Brydain.

Enwau

Cafodd ond 5 o’r dosbarth enwau yn ystod eu gyrfeydd gyda Rheilffordd Brydeinig, i gyd gyda enwau catrodau o’r Alban. Cafodd 5155 yr enw ‘The Queen’s Edinburgh’ dros gyfnod o 2 flynedd yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Mae 7 arall wedi cael enwau yng nghadwraeth.

Enwau'r locomotifau

rhif LMS	rhif BR	enw	dyddiad	hyd at
5154	45154	Lanarkshire Yeomanry	1937	1966
5155	45155	The Queen's Edinburgh	1942	1944 (gweithiodd hyd at 1964)
5156	45156	Ayrshire Yeomanry	1936	1968
5157	45157	The Glasgow Highlander	1936	1962
5158	45158	Glasgow Yeomanry	1936	1964

Cadwraeth

Mae 18 o’r dosbarth mewn cadwraeth. Prynwyd 12 ohonynt yn uniongyrchol o Reilffordd Brydeinig (sef 44767, 44806, 44871, 44932, 45000, 45025, 45110, 45212, 45231, 45305, 45407 a 45428) a’r gweddill o Iard Sgrap Dai Woodham (44901, 45163, 45293, 45337, 45379 a 45491). Adeiladwyd 7 ohonynt gan Reilffordd Llundain, y Canolbarth a’r Alban a’r gweddill gan gwmnïau allanol. Mae 14 o’r 18 wedi gweithio yng nghadwraeth. Ni ddefnyddiwyd 44901, 45163, 45293 a 45491 hyd yn hyn. Mae 12 ohonynt wedi gweithio ar y brif linellau: 44767, 44871, 44932, 45000, 45025, 45110, 45212, 45231, 45305, 45337, 45407 a 45428.

Locomotifau mewn cadwraeth

Rhif		Enw†	Adeiladwyr	Boeler	Adeiladwyd	Gadawodd Wasanaeth	Rheilffordd	Statws	Lifrai	Prif linellau?	Llun	Nodiadau
LMS	BR
4767	44767	*George Stephenson	Cryw	Blaen Top	Rhagfyr 1947	Rhagfyr 1967	Carnforth	Atgyweirir.	*BR Du â llinellau, Bathodyn hwyr	Bwriadir		Yr unig un o'r dosbarth gyda gêr falf Stephenson.
4806	44806	Kenneth Aldcroft cynt Magpie	Derby	Cromennog	Gorffennaf 1944	Awst 1968	Rheilffordd Rhosydd Gogledd Swydd Efrog	Atgyweirir	*BR Du â llinellau	Bwriadir (Grosmont - Whitby a Whitby - Battersby yn unig).		Tocyn Boeler wedi gorffen ar 1 Ionawr 2018
4871	44871	Sovereign)	Cryw	Cromennog	Mawrth 1945	Awst 1968	Rheilffordd Dwyrain Swydd Gaerhirfryn	Do	BR Du â llinellau, Bathodyn cynnar	Do (2017 - 2024)		Perchennog Ian Riley.
4901	44901		Cryw	Cromennog	1945	Awst 1965	Rheilffordd Dyffryn Berkeley	Disgwyl am atgyweiriad o gyflwr y Barri		Naddo
4932	44932		Horwich	Cromennog	Medi 1945	Awst 1968	Carnforth	Atgyweirir.	BR Du â llinellau, Bathodyn hwyr	Bwriadir
5000	45000		Cryw	Heb gromen	Mawrth 1935	Hydref 1967	Amgueddfa Locomotion Shildon	Arddangosir	Du LMS	Naddo		Rhan o'r casgliad cenedlaethol
5025	45025		Ffowndri Vulcan	Heb gromen	Awst 1934	Awst 1968	Rheilffordd Strathspey	Atgyweirir	*Du LMS Black	Naddo		Yr un hynaf sy'n goroesi
5110	45110	RAF Biggin Hill (enw cynt)	Ffowndri Vulcan	Heb gromen	Gorffennaf 1935	Awst 1968	Rheilffordd Dyffryn Hafren	Mewn storfa	*BR Du â llinellau, Bathodyn hwyr	Naddo		Symudwyd o'r Tŷ Injan i storfa ym Mawrth 2019.
5163	45163		Armstrong Whitworth	Cromennog	Awst 1935	Mai 1965	Rheilffordd Dyffryn Colne	Atgyweirir	N/A	Naddo
5212	45212	Roy 'Korky' Green Railwayman 1926-2001 (enw cynt)	Armstrong Whitworth	cromennog	Tachwedd 1935	Awst 1968	Rheilffordd Keighley a Dyffryn Worth	Gweithredol ar brif rheilffyrdd.	BR Du â llinellau, Bathodyn hwyr	Do (2017 - 2024)		Ar fenthyg gan Ian Riley; daeth yn ôl wedi atgyweiriad yn Bury, Gorffennaf 2016.
5231	45231	The Sherwood Forester	Armstrong Whitworth	Cromennog	Awst 1936	Awst 1968	Cryw Diesel TMD	Gweithredol ar brif rheilffyrdd.	BR Du â llinellau, Bathodyn hwyr	Do (2013 - 2020)		Bert Hitchen oedd y perchennog gwreiddiol; gwerthwyd gan ei deulu yn Nhachwedd 2015 i Jeremy Hosking
5293	45293		Armstrong Whitworth	Cromennog	Rhagfyr 1937	Awst 1965	Rheilffordd Dyffryn Colne	Atgyweirir.	N/A	Naddo
5305	45305	Alderman A. E. Draper	Armstrong Whitworth	Cromennog	Ionawr 1937	Awst 1968	Rheilffordd y Great Central	Gweithredol.	BR Du â llinellau, Bathodyn hwyr	Do		Ar Rheilffordd y Great Central; gobeithio bydd yn gweithio ar brif Rheilffyrdd. Mae angen tystysgrif boeler newydd. Boiler certificate expires 2020. Perchnogion y teulu Draper, Hull.
5337	45337		Armstrong Whitworth	Cromennog	Ebrill 1937	Chwefror 1965	Rheilffordd Llangollen	Trwsir y ei foeler.	BR Du heb linellau, Bathodyn hwyr	Naddo
5379	45379		Armstrong Whitworth	Cromennog	Gorffennaf 1937	Gorffennaf 1965	Rheilffordd Canol Swydd Hampshire	Mewn storfa	BR gyda llinellau, Bathodyn hwyr	No		tocyn boeler yn dod i ben 2018.
5407	45407	The Lancashire Fusilier	Armstrong Whitworth	Cromennog	Medi 1937	Awst 1968	Rheilffordd Dwyrain Swydd Gaerhirfryn	Under Overhaul	BR gyda llinellau, Bathodyn cynnar	Do (2019 - 2026)		Perchennog Ian Riley.
5428	45428	Eric Treacy	Armstrong Whitworth	Cromennog	Hydref 1937	Hydref 1967	Rheilffordd Rhosydd Gogledd Swydd Efrog	Gweithredol ar brif linellau.	LMS Du	Do (Grosmont i Whitby a Whitby i Battersby yn unig, 2018-2025)
5491	45491		Derby	Topfeed blaen	Rhagfyr 1943	Gorffennaf 1965	Rheilffordd y Great Central	Atgyweirir	N/A	No

† Enwyd y locomotifau mewn cadwraeth.

• Mae 44767 yn cario arwydd sy'n dweud: 'This locomotive was named by the Rt. Hon. William Whitelaw, C.H., M.C., M.P. at Shildon on 25 August 1975, to commemorate the 150th anniversary of the Stockton and Darlington Railway.'
• enwyd 44806 ar ôl rhaglen deledu Magpie ym 1973, yn cadw'r enw gyda Rheilffordd Lakeside a Haverthwaite a gyda Rheilffordd Llangollen hyd at 2003. Yn hwyrach cafodd yr enw "Kenneth Aldcroft". Erbyn hyn, mae'n gweithio heb enw ar Reilfordd Rhosydd Gogledd Swydd Efrog.

Oriel

• 
  45337 yn ymyl Llangollen
• 
  44801 yng ngorsaf reilffordd Llangollen
• 
  45157 ar Reilffordd dwyrain Swydd Gaerhirfryn
• 
  45428 ar Reilffordd Rhosydd Gogledd Swydd Efrog