Milddail
Achillea millefolium
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas: Plantae
Ddim wedi'i restru: Angiosbermau
Ddim wedi'i restru: Ewdicotau
Ddim wedi'i restru: Asteridau
Urdd: Asterales
Teulu: Asteraceae
Genws: Achillea
Rhywogaeth: A. millefolium
Enw deuenwol
Achillea millefolium
L., 1753

Planhigyn blodeuol gwyllt ydy Milddail neu Llysieuyn y gwaedlif (Lladin: Achillea millefolium; Saesneg: Yarrow) sy'n cael ei ddefnyddio ers cenedlaethau i wneud ffisig (neu foddion). Ceir sawl coesyn, fel arfer, gyda phob un rhwng 0.2 - 1.0 metr o daldra. Mae'r dail rhwng 5 – 20 cm o ran hyd ac i'w canfod mynychaf yn hanner isaf y planhigyn, yn tyfu'n drefnus ar ffurf sbiral gyda pheth blewiach sidanaidd arnynt a phob un yn edrych bron fel pluen.[1].

Ceir 3 - 8 clwstwr o flodau ar bob coesyn, ac mae'r rhai hyn yn amrywio mewn lliw o wyn i binc pan flodeuant rhwng mis Mai a mis Mehefin, ac yn ôl rhai, mae pob blodeuyn bychan yn edrych fel fersiwn tylwyth teg o lygad y dydd. Fe'i geir ar fynyddoedd mor uchel â 3500 metr uwchben lefel y môr, ac nid ydy gwynt yn eu poeni. Mae'n well ganddynt dyfu ar elltydd, bryniau mynyddig, neu mewn coedwigoedd.

Blodyn milddail

Rhinweddau meddygol

golygu

Dywedir bod y planhigyn hwn yn chwysgyffur (diaphoretic), yn egr (astringent)[1], a gan y gallu i lanhau'r gwaed yn ôl credoau gwerin.[2][3], tonig meddygol[3], symbylydd (stimulant). Mae'n cynnwys asid isofalerig, asid salisylig, asparagin, sterolau, fflafonoidau, a thannin. Fe'i defnyddiwyd ers canrifoedd, hefyd, oherwydd ei allu i wella cleisiau ar y croen. Sylwer ar y gair Lladin ar y genus hwn, sef achillea, sy'n tarddu o'r arwr Groegaidd Achilles, a oedd wastad yn cario moddion a wnaed o filddail. Gelwir ef yn Saesneg fel Soldier's Woundwort.

Coginio

golygu

Gellir defnyddio'r blodau wedi'u sychu fel perlysieuyn i roi blas i fwyd. Arferid ei ddefnyddio hefyd i roi blas i gwrw yn yr Oesoedd Canol, cyn i'r hopys gyrraedd o'r Almaen.

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 (Saesneg) Gwefan 'Herb Wisdom'
  2. Llysiau Rhinweddol gan Ann Jenkins, cyhoeddwyd gan Wasg Gomer, 1982.
  3. 3.0 3.1 Alma R. Hutchens (1973). Indian Herbology of North America. Shambhala Publications. ISBN 0-87773-639-1

Gweler hefyd

golygu
  Eginyn erthygl sydd uchod am blanhigyn. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato