Miniwét

Dawns werin Ffrengig a ddaeth, gydag amser, yn ddawns llys ar mydr 3/4 a thempo cymhedrol

Mae'r miniwét[1] (neu minuet) yn ddawns gymdeithasol sy'n wreiddiol o Ffrainc. Mae'n ddawns ar gyfer dau berson, fel arfer mewn amser triphlyg. Daeth y gair i'r Gymraeg o'r Saesneg a fenthycodd o'r Eidaleg minuetto a'r Ffrangeg menuet. Mae'r enw yn deillio o'r Ffrangeg "pas menu", sydd yn golygu "cam bach", gan fod camau bychain yn nodweddiadol o'r ddawns.[2]

Miniwét
Enghraifft o'r canlynolffurf gerddorol, math o ddawns Edit this on Wikidata
MathBaroque dance, French folk dance, Dawns neuadd, classical dance music Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
 
rhythm[3] Minuet
Darn o Flute Quintet in G major, Op. 1/3 (1798), gan Bernhard Romberg wedi ei chanu gan James Galway, ar y ffliwt; The Young Danish String Quartet

Problem chwarae ffeil yma? Gweler Cymorth.

Dawns boblogaidd o ranbarth Poitou yn Ffrainc oedd y miniwét yn wreiddiol, a daeth yn ddawns llys yn ystod y cyfnod Baróc. Fe'i cyflwynwyd i lys Louis XIV gyda'r arddangosiad theatrig cyntaf yn y bale Le Mariage forcé a Les Amours déguisés yn 1664 a soniwyd am enw'r ddawns hon am y tro cyntaf gan Guillaume Dumanoir yn ei waith Le mariage de la musique avec la danse (Priodas cerddoriaeth â dawns) yr un flwyddyn. Yn ddiweddarach roedd Lully, André Campra a Pierre Rameau yn cynnwys miniwetau mewn nifer fawr o'u cyfansoddiadau. Yn y cyfnod clasurol cynhwyswyd y miniwét hefyd yn y ffurfiau cerddorol uchel eu statws; y symffoni, y sonata a'r pedwarawd. Miniwét yw trydydd symudiad pedwarawd fel arfer, er weithiau gallai hefyd ymddangos fel yr ail symudiad (er enghraifft yng ngwaith Haydn a Mozart), cyn y symudiad araf. Daeth ffasiwn y miniwét i ben gyda dyfodiad rhamantiaeth, er i'r ddawns brofi dadeni byrhoedlog ym maes dawns neuadd rhwng 1883 a 1890.

Ffurf gerddorol

golygu
 
Principes de chorégraphie (1675)

Mae'r minuet (neu menuetto) yn ddawns, yn y cyfnod clasurol i'w hystyried mewn tempo cymedrol ac mewn symudiad teiran amryfalent. Mae'r ffurf gerddorol yn dridarn (ABA) ac mae ganddi bedawr thema, gyda'r brif adran A yn cynnwys dwy thema a'r adran ganolog B yn cael ei galw'n driawd (a elwir felly oherwydd iddo gael ei ganu'n wreiddiol ar dri offeryn unawd, basŵn a 2 obo) sy'n cynnwys y ddau arall.[4] Mae pob un o'r tair adran (miniwét-triawd-miniwét) yn cynnwys ailadrodd (ritornello) hyd yn oed os nad yw datguddiad olaf yr A yn aml yn cael ei rwygo mewn cyd-destunau heblaw dawns. Cadwyd y ffurf deiran hon yn gyfan gwbl yn y jôc, etifedd y minuet o fewn y ffurfiau cerddorol gwych.

Ceir enghraifft o wir ffurf y miniwét yn Don Giovanni. Mae'r miniwét i'w weld yn aml fel un o symudiadau'r suite yng ngwaith Handel a Bach. Cyflwynodd Haydn ef i'r symffoni, ond heb arafwch a naws seromonïol y. Yn nwylo Beethoven mae'n dod yn scherzo.[5]

Ffurf dawns

golygu

Un cwpl oedd yn dawnsio miniwét y llys fel arfer. Roedd yn dechrau gyda chyrtsi ac yn parhau gyda chyfres o ffigurau yn cynnwys camau bach yn llithro i'r dde, i'r chwith, ymlaen, yn ôl ac am chwarter tro. Mae meistri dawns yr 17g yn dyfynnu sawl ffurf: miniwét cam un curiad (o Raoul-Auger Feuillet), miniwét cam dau guriad à la bohémienne ac en fleuret, a cham tri churiad a ddisgrifiwyd gan Pierre Rameau fel "y darn miniwét go iawn". Roedd gan y ffigwr mwyaf aml - a berfformiwyd gyda phump neu wyth cam - siâp 8 i ddechrau, yn ddiweddarach wedi'i newid i siâp y llythyren S ac yn olaf cymerodd siâp y llythyren Z.

Miniwetau enwog

golygu
  • Y miniwét o Pumawd nr.5 op.11 yn E fwyaf gan Luigi Boccherini
  • Miniwét o Symffoni n.40 K 550 gan Wolfgang Amadeus Mozart
  • Y miniwét yn G fwyaf a ysgrifennwyd ym 1796 gan Ludwig van Beethoven, sy'n dal yn gysylltiedig â'r canonau clasurol
  • Mae dau miniwét yn G fwyaf yn bresennol yn y Notenbüchlein für Anna Magdalena Bach, BWV Anh.114 a BWV Anh.116, yn dal i gael eu hadrodd mewn llawer o gasgliadau didactig (hyd yn oed ar gyfer offerynnau di-bysellfwrdd) ac wedi'u priodoli ar hyn o bryd i Johann Sebastian Bach (mewn gwirionedd, mae'r cyntaf o'r ddau, gyda'r ail ran yn G leiaf, BWV Anh.115, yn waith y cyfansoddwr Christian Petzold)
  • The "Minuet of the blind", o Cerddoriaeth nos strydoedd Madrid gan Luigi Boccherini (op 30 n.6)
  • Ail symudiad Léon Boëllmann, Suite Gothique for organ, ar ffurf miniwét (cyfansoddwyd yn C fwyaf)

Y Miniwét a Chymru

golygu

Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf i'r gair miniwét o 1736 yn 'Ystori Richard Whittington' gyda'r defnydd, "a dawnsiwch chwi'r ferch â'r gown s'loon / un finiwed neu ricadwn".[1]

Cyfansoddwyd alawon miniwét i'r ffliwt gan y Ioan Rhagfyr (1740-1821), cerddor o Ddolgellau oedd gyda'r cynharaf i gyfansoddi cerddoriaeth i'r ffliwt nad oedd ar gyfer y llys neu'r lluoedd milwrol.[6]

Ceir cerddoriaeth miniwét o Gymru o'r 18g gan gynnwys Miniwet Dinbych a genir ar y Pibau Cymreig.[7]

Dolenni allanol

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 "miniwet". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 19 Mawrth 2024.
  2. Eugène de Montalembert, Claude Abromont (2010). Guide des genres de la musique occidentale. Fayard. t. 137.
  3. Blatter 2007, 28.
  4. "Minuet". clickdavao.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-03-15. Cyrchwyd 2023-03-15.
  5. "Minuet". 1911 Encyclopædia Britannica. 1911. Cyrchwyd 19 Mawrth 2024.
  6. "raditional welsh flute - ioan rhagfyr". Blog Yscolan gan Ceri Rhys Matthews. 14 Medi 2007.
  7. "Miniwet Ddinbych - Denbigh Minuet - Pastoral Pipes - Pibau Cyrn Cymraeg". Sianel Youtube Tim Eastwood Wales Border Bagpiper. 2023. Cyrchwyd 19 Mawrth 2024.
  Eginyn erthygl sydd uchod am ddawns. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.