Mynydd Islwyn
Roedd Mynydd Islwyn yn blwyf hynafol yn Esgobaeth Llandaf a Sir Fynwy.[1] Canolfan y plwyf oedd Eglwys Sant Tudur sydd yn sefyll 300medr / 1,000 troedfedd uwchben lefel y môr yn agos i gopa'r mynydd a rhoddodd ei enw i'r plwyf.[2] Roedd yr eglwys yn gwasanaethu ardal eang o tua 6,500 hectar / 16,000 acer. Roedd yn ardal wledig, prin o boblogaeth, gydag amaethyddiaeth a choedwigaeth yn brif ddiwydiannau. Roedd plwyf hynafol Mynyddislwyn yn gorchuddio rhan fawr o ddyffrynnoedd isaf Ebwy a Sirhywi.[3]
.jpg) | |
| Enghraifft o'r canlynol | ardal boblog  |
|---|---|
 | |
| Gwladwriaeth | y Deyrnas Unedig |
| Rhanbarth | Caerffili |
Roedd pedwar pentrefan o fewn y plwyf Gelligroes, Penllwyn, Pontllan-fraith ac Ynys-ddu.[4]
Yn y 18 a 19C bu diwydiannu helaeth yn yr ardal a daeth a newidiadau mawr i sefyllfa demograffeg, cymdeithasol ac economaidd y plwyf. Tyfodd y pentrefannau bach gwledig yn bentrefi diwydiannol o bwys a chodwyd pentrefi a threfi newydd yn yr hen blwyf. Ymysg yr aneddleoedd newydd mae Aber-carn, Cefn Fforest, Cwm Carn, Cwmfelinfach, Crymlyn, Gwrhey, Oakdale, Penmaen, Trecelyn, Trinant, Wattsville.[5]
I wasanaethu'r aneddleoedd newydd bu raid i'r Eglwys Anglicanaidd codi eglwysi newydd a ffurfio nifer o blwyfi newydd gan chwalu'r plwyf hynafol. Er hyn y mae 12 o'r plwyfi a grëwyd allan o Fynyddislwyn yn parhau i ffurfio Ardal Weinidogaeth Islwyn, yr Eglwys yng Nghymru.[6] Mae Eglwys Sant Tudur bellach yng Nghymuned y Coed-duon.
Ym 1903 ffurfiwyd ardal cymuned ddinesig o'r enw Mynydd Islwyn, a oedd yn cynnwys rhan fawr o'r hen blwyf eglwysig. Daeth y cyngor dinesig i ben o dan ad-drefniant llywodraeth leol 1974 pan ddaeth yn rhan o Fwrdeistref Islwyn o fewn Cyngor Sir Gwent.[7] Ar ôl ad-drefniant llywodraeth leol 1996, daeth y rhan fwyaf o'r hen blwyf yn rhan o Fwrdeistref Sirol Caerffili.[8]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ GENUKI. "Genuki: Mynyddislwyn, Monmouthshire". www.genuki.org.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-04-02.
- ↑ "Eglwys Sant Tudur, Mynyddislwyn". Coflein-Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru. 2 Ebrill 2024.
- ↑ Jones (Meudwy Môn), Owen (1875). "Mynydd Islwyn". Cymru: yn Hanesyddol, Parthedegol, a Bywgraphyddol. 2. Llundain: Blackie. t. 352.
- ↑ "OAKDALE VILLAGE - History of Mynyddislwyn". web.archive.org. 2008-11-21. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-11-21. Cyrchwyd 2024-04-02.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
- ↑ GENUKI. "Church list, Mynydd Islwyn". www.genuki.org.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-04-02.
- ↑ "Islwyn Ministry Area - The Church in Wales". www.churchinwales.org.uk. Cyrchwyd 2024-04-02.
- ↑ Deddf Llywodraeth Leol 1972 Atodlen 4
- ↑ "Caerffili - Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili". www.caerffili.gov.uk. Cyrchwyd 2024-04-03.