Nessun dorma
Mae Nessun dorma (Cymraeg: Bydd neb yn cysgu) [1] yn aria o act olaf opera Giacomo Puccini Turandot ac yn un o'r ariâu tenor opera mwyaf adnabyddus. Mae'n cael ei chanu gan Calaf, il principe ignoto (y tywysog anhysbys), sy'n syrthio mewn cariad ar yr olwg gyntaf gyda'r Dywysoges Turandot. Mae Turandot yn fenyw hynod olygus ond oer ei chalon. Rhaid i unrhyw ddyn sy'n dymuno ei phriodi ateb ei dri phos yn gyntaf; os yw'n methu, caiff ei ddienyddio. Yn yr aria, mae Calaf yn mynegi ei sicrwydd ei fod am ennill serch y dywysoges.
 Giancarlo Monsalve yn chwarae rhan Calaf | |
| Enghraifft o'r canlynol | gwaith neu gyfansodiad cerddorol  |
|---|---|
| Rhan o | Turandot |
| Iaith | Eidaleg |
| Genre | opera |
| Cymeriadau | Y Tywysog Anhysbys (Calaf) |
| Cyfansoddwr | Giacomo Puccini |
Er bod “Nessun dorma” wedi bod yn rhan o arlwy sylfaenol datganiadau operatig ers tro, gwnaeth Luciano Pavarotti lledaenu poblogrwydd y darn y tu hwnt i'r byd opera yn y 1990au. Gwnaeth Paverotti ei berfformio ar gyfer Cwpan y Byd 1990, gan gyfareddu cynulleidfa fyd-eang. Mae Pavarotti a Plácido Domingo wedi rhyddhau senglau o'r aria, gyda recordiad Pavarotti yn cyrraedd rhif 2 yn siartiau'r DU. Ymddangosodd hefyd ar yr albwm clasurol sydd â'r gwerthiant uchaf erioed "The Three Tenors in Concert". Mae'r Tri Thenor, Paverotti, Domingo a José Carreras wedi perfformio'r aria mewn tair Cystadleuaeth Derfynol Cwpan y Byd, ym 1994 yn Los Angeles, 1998 ym Mharis, a 2002 yn Yokohama.
Cyd-destun a dadansoddiad
golyguYn yr act cyn yr aria hon, mae Calaf wedi ateb yn gywir y tri phos a roddwyd i bob un o ddarpar gariadon y dywysoges. Serch hynny, mae hi'n parhau i ffieiddio'r syniad o orfod priodi. Mae Calaf yn cynnig cyfle arall iddi drwy ei herio i ddyfalu ei enw erbyn y wawr. Wrth iddo benlinio o'i blaen, mae thema "Nessun dorma" yn ymddangos yn gyntaf, i'w eiriau, "Il mio nome non sai! " (Ni wyddost fy enw!). Mae o'n dweud mai'n fodlon cael ei ddienyddio os yw'r dywysoges yn canfod ei wir enw erbyn y bore trannoeth; ond os nad yw hi, rhaid iddi ei briodi. Yna mae'r dywysoges greulon ac oer ei emosiwn yn dyfarnu na fydd unrhyw un o'i deiliaid yn cael cysgu'r noson honno hyd fod enw'r tywysog yn cael ei ddarganfod. O fethu, bydd pob un ohonynt yn cael eu lladd.
Wrth i'r act olaf agor, mae'n nosau. Mae Calaf ar ei ben ei hun yng ngerddi palas o dan oleuni'r lleuad. Yn y pellter, mae'n gwrando ar Turandot yn cyhoeddi ei gorchymyn. Mae ei aria yn dechrau gydag adlais o'u cri ac adlewyrchiad ar y Dywysoges Turandot:
Nessun dorma! Nessun dorma!
Tu pure, o Principessa,
nella tua fredda stanza,
guardi le stelle
che tremano d'amore, e di speranza!Ni fydd neb yn cysgu! Ni fydd neb yn cysgu!
Ddim hyd yn oed ti, o Dywysoges,
yn dy ystafell wely oer,
gwylia'r sêr
sy'n crynu gyda chariad a gyda gobaith!Ma il mio mistero è chiuso in me;
il nome mio nessun saprà!
No, No! Sulla tua bocca
lo dirò quando la luce splenderà!Mae fy nghyfrinach wedi ei guddio oddi mewn i mi;
ni fydd neb yn gwybod fy enw!
Na, na! Ar dy geg
byddaf yn ei ddatgelu pan fydd y golau yn disgleirio!Ed il mio bacio scioglierà
il silenzio che ti fa mia!A bydd fy nghusan yn toddi
y distawrwydd sy'n gwneud ti yn eiddo i fi!
Yn union cyn uchafbwynt yr aria, clywir corws o fenywod yn canu yn y pellter:
Il nome suo nessun saprà,
E noi dovrem, ahimè, morir, morir!Ni fydd neb yn gwybod ei enw,
a bydd yn rhaid i ni, yn anffodus, farw, marw!
Mae Calaf, bellach yn sicr o fuddugoliaeth, yn canu:
Dilegua, o notte!
Tramontate, stelle!
Tramontate, stelle!
All'alba vincerò!
Vincerò! Vincerò!Diflannwch, nos!
Diflannwch, sêr!
Diflannwch, sêr!
Ar y wawr, byddaf yn ennill!
Byddaf yn ennill! Byddaf yn ennill!
Recordiadau
golyguMae "Nessun dorma", sy'n cael ei ganu gan rai o ddatgeiniaid enwocaf Calaf, yn ymddangos ar y recordiadau canlynol:
- The Very Best of Beniamino Gigli (EMI Classics)
- The Very Best of Jussi Björling (EMI Classics)
- Richard Tucker in Recital (Columbia Masterworks/Myto)
- The Very Best of Franco Corelli (EMI Classics)
- Pavarotti Forever (Decca)
- The Essential Plácido Domingo (Deutsche Grammophon)
Enillodd "Nessun dorma" statws pop ar ôl i recordiad Luciano Pavarotti ohono ym 1972 gael ei ddefnyddio fel cân thema darllediad teledu'r BBC o Gwpan FIFA 1990 yn yr Eidal.[2] Wedi hynny cyrhaeddodd # 2 ar Siart Senglau'r DU.[3] Er mai anaml iawn y canodd Pavarotti rôl Calaf ar y llwyfan, daeth Nessun dorma ei aria llofnod ac yn anthem chwaraeon ynddo'i hun, yn enwedig ar gyfer pêl-droed.[2][3] Canodd Pavarotti yr aria yn ystod y cyngerdd Tri Thenor cyntaf ar drothwy Rownd Terfynol Cwpan y Byd FIFA 1990 yn Rhufain. Ar gyfer encore, perfformiodd yr aria eto, gyda José Carreras a Plácido Domingo. Roedd y ddelwedd o dri thenor mewn gwisgoedd canu cyflawn mewn cyngerdd Cwpan y Byd yn swyno'r gynulleidfa fyd-eang.[4] Llwyddodd albwm y cyngerdd i ennill statws platinwm triphlyg yn yr Unol Daleithiau ac aeth ymlaen i werthu mwy na phob recordiad clasurol arall ledled y byd.[5] Daeth y gan yn nodwedd reolaidd o gyngherddau'r Tri Thenor dilynol, ac fe berfformiwyd hi mewn tri Rownd Derfynol o Gwpan y Byd FIFA yn 1994 yn Los Angeles, 1998 ym Mharis, a 2002 yn Yokohama.[4]
Rhoddodd Pavarotti ddatganiad o "Nessun dorma" yn ei berfformiad terfynol, diweddglo Seremoni Agoriadol Gemau Olympaidd y Gaeaf Torino yn 2006, er y datgelwyd yn ddiweddarach ei fod wedi gwefuso'r perfformiad a recordiwyd ymlaen llaw. Yn ei ymddangosiad yng Ngemau Olympaidd y Gaeaf, roedd Pavarotti yn analluog yn gorfforol i berfformio gan ei fod yn dioddef o ganser y pancreas, bu farw ohono'r flwyddyn ganlynol).[6] Cafodd ei recordiad Decca o'r aria ei chwarae yn ei angladd.[7] Yn 2013, ardystiwyd y trac yn aur gan Ffederasiwn Diwydiant Cerddoriaeth yr Eidal.
Clwb Pêl-droed Dinas Caerlŷr
golyguAr 7 Mai 2016, canodd Andrea Bocelli "Nessun dorma" yn y King Power Stadium, cartref Clwb Pêl-droed Leicester City, cyn gêm gartref Caerlŷr yn nhymor Uwch Gyngrhair Lloegr 2015–16 yn erbyn Clwb Pêl-droed Everton. Safodd Claudio Ranieri, rheolwr Caerlŷr, wrth ymyl Bocelli am y perfformiad. Ar ôl y gêm, cyflwynwyd tlws yr Uwch Gynghrair i Gaerlŷr am y tro cyntaf yn eu hanes.[8]
Fersiynau croesi ac addasu
golyguMae "Nessun dorma" (yn aml mewn fersiynau wedi'u haddasu o'r sgôr) wedi cael ei berfformio gan lawer o gantorion pop ac amnewidiad.
- Yn yr hyn a alwodd yr Academi Recordio Celac "y weithred amnewidiad fwyaf yn hanes Grammy", canodd Aretha Franklin fersiwn "soul" o'r aria yn lle Luciano Pavarotti pan achosodd problemau gwddf iddo dynnu'n ôl y 40ain Sioe Flynyddol Grammy.[9][10]
- Cofnododd Anohni, prif ganwr Antony a the Johnsons, yr aria gyda Cherddorfa Roma Sinfonietta, fel rhan o ymgyrch hysbysebu ar gyfer y cwmni coffi Eidalaidd Lavazza yn 2009.[11][12]
- Mae albwm Jeff Beck, Emotion & Commotion yn 2010, yn cynnwys fersiwn offerynnol o'r aria hwn lle mae'r gitâr yn cymryd lle'r llais dynol i gyfeiliant cerddorfaol.[13]
- Yn 2007, cofnododd Chris Botti fersiwn trwmped o "Nessun dorma" ar gyfer ei albwm Italia.[14]
- Mae cân 1989 " A Love So Beautiful ", a ysgrifennwyd ar y cyd gan Roy Orbison a Jeff Lynne, yn benthyg alaw'r aria.[15]
- Mae albwm Warriors of the World yn 2002 gan y band Manowar yn cynnwys fersiwn o'r aria.[16]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Puccini, Giacomo; Adami, G.; Simoni, R. (1978). "Act III, Scene I". Turandot. Opera Vocal Score Series. Milano, Italy: Ricordi. t. 291. OCLC 84595094.
None shall sleep tonight!
- ↑ 2.0 2.1 "A riot of colour, emotion and memories: the World Cup stands alone in the field of sport". The Independent. Cyrchwyd 20 August 2018.
- ↑ 3.0 3.1 "Nessun Dorma put football back on map", The Telegraph, 7 Medi 2007 (adalwyd 24 Medi 2015)
- ↑ 4.0 4.1 The Music Industry Handbook. Routledge. 2016. t. 219.
- ↑ Classical Music Magazine, volume 17, p. 39 (1994).
- ↑ "Pavarotti, Revered Even When Lip-Synching", The New York Times, 7 Ebrill 2008 (adalwyd 7 Ebrill 2008)
- ↑ BBC News coverage of Pavarotti's final performance (adalwyd 8 Hydref 2007); BBC News coverage of Pavarotti's funeral (adalwyd 8 Hydref 2007)
- ↑ Macdonald, Kyle (9 May 2016).
- ↑ The Recording Academy (Grammy.com). 40th Annual GRAMMY Awards.
- ↑ Huizenga, Tom (28 Ionawr 2010).
- ↑ Carroll, Jim (10 Medi 2010).
- ↑ The Guardian (22 Hydref 2009).
- ↑ Perusse, Bernard, "Beck in a reflective mood" Archifwyd 2010-04-18 yn y Peiriant Wayback, Ottawa Citizen, 17 Ebrill 2020
- ↑ Chris Botti - Italia (Columbia)
- ↑ Daly.
- ↑ Dalley, Jan (6 Tachwedd 2015).