Porth Clais
Hen borthladd a chulfan môr sy'n gorwedd tua milltir i'r de-orllewin o Dyddewi, Sir Benfro, yw Porth Clais.[1] Gorwedd y culfan, sy'n ffurfio cwm bychan cul gyda ffrwd fechan Afon Alun yn rhedeg trwyddo, ar lan Bae Sain Ffraid.
 | |
| Math | harbwr  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Sir Benfro |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.868°N 5.28°W |
| Cod OS | SM742238 |
 | |
Hanes
golyguErs amser cynnar iawn bu Porth Clais yn un o borthladdoedd Tyddewi ac mae'n bosibl fod nifer o genhadon a myneich wedi ei ddefnyddio dros y canrifoedd, efallai ar ôl teithio o lefydd mor bell i ffwrdd â Llydaw ac Iwerddon. Dywedir i Ddewi Sant gael ei fedyddio mewn ffynnon yno - Ffynnon Ddewi - gan yr 'esgob' Elvis o Munster.[2] Mae'n bosibl fod y clais (Cymraeg Canol cleis) yn yr enw yn deillio o'r gair clas (mynachlog Geltaidd).[3]
Yn ôl y chwedl Culhwch ac Olwen (cyn 1100?), glaniodd y Twrch Trwyth ym Morth Clais (Porth Cleis yn y chwedl) pan ddychwelodd i Gymru o Iwerddon a chafodd ei hela wedyn am yr ail dro gan Arthur a'i farchogion drwy dde Cymru a Chernyw.[4]
Tua'r un adeg ag y lluniwyd Culhwch ac Olwen yn ei ffurf bresennol, glaniodd Gruffudd ap Cynan yno yn 1081, o'i alltudiaeth yn Nulyn, i ymuno â Rhys ap Tewdwr yn erbyn y Normaniaid.[5]
Gwyddys i harbwr bychan o gerrig gael ei adeiladau ym Mhorth Clais tua'r 12g. Datblygodd yn harbwr prysur yn yr Oesoedd Canol. Cludai llongau arfordirol lo yno cyn 1400. Yn y cyfnod modern cynnar ceir cofnodion am fewnforio coed o Iwerddon ac allforio gwenith a chnydau eraill i ddinasoedd fel Bryste. Codwyd odynnau calchfaen yno yn y 18g.[6]
Cyfleusterau
golyguCeir maes parcio ym Mhorth Clais ar gyfer ymwelwyr heddiw. Rhed Llwybr Arfordir Penfro ar hyd y bae.
Odynnau calch Porth Clais
golygu
Cyfeiriadau
golygu- ↑ British Place Names; adalwyd 25 Awst 2021
- ↑ Christopoher John Wainwright, A Guide to the Pembrokeshire Coast Path (Constable, 1986), tt. 130-31.
- ↑ D. Simon Evans (gol.), Historia Gruffud vab Kenan (Caerdydd, 1977), t. 73.
- ↑ Rachel Bromwich a D. Simon Evans (gol.), Culhwch ac Olwen, t. lxxxix et passim.
- ↑ D. Simon Evans (gol.), op. cit., t. 73.
- ↑ Christopoher John Wainwright, op. cit., tt. 130-31.