Prif-feirdd Eifionydd

Mae Prif-feirdd Eifionydd, eu hanes yn syml, ynghyd a detholion cymwys i blant, a'u gwaith yn llyfr i ddisgyblion cynradd a chanolradd gan Edward David Rowlands. Cyhoeddwyd y llyfr gyntaf ym 1914 gan Gwmni y Cyhoeddwyr Cymraeg, Caernarfon.

Prif-feirdd Eifionydd

Enghraifft o'r canlynol	gwaith llenyddol
Awdur	Edward David Rowlands
Cyhoeddwr	Cwmni y Cyhoeddwyr Cymreig
Gwlad	Cymru
Dyddiad cyhoeddi	1914
Genre	cofiant
Lleoliad cyhoeddi	Caernarfon
Statws hawlfraint	parth cyhoeddus

Awdur

Roedd Edward David Rowlands (1880 - 1969) yn ysgolfeistr ac awdur. Cafodd ei eni yn Llanuwchllyn a'i addysgu yn y Coleg Normal, Bangor. Bu'n brifathro ysgolion cynradd Chwilog a Chyffordd Llandudno. Ymysg ei lyfrau eraill mae

• Dial y Lladron (1934)
• Bro'r Eisteddfod (sef Bae Colwyn 1947)
• Dyffryn Conwy a'r Creuddyn (1948)
• Atgofion am Lanuwchllyn (1975, cyhoeddwyd ar ôl ei farw)

Trosolwg

Mae'r llyfr yn cynnwys bywgraffiadau ac enghreifftiau o waith chwech o feirdd oedd â chysylltiad ag Eifionydd. Mae hefyd yn cynnwys cyflwyniad i'r gynghanedd a geirfa.

Penodau

Y Beirdd sy'n cael eu trafod yw

1 Robert Williams (Robert ap Gwilym Ddu) a'i gerddi:

• Awdl er cof am Elizabeth Williams, unig ferch, ac etifeddes Robert ap Gwilym Ddu
  
• Annerch yr Awen, neu Fyfyrdod y Bardd wrth afon Dwyfach
  
• Gwir ac anwir
  
• Coffadwriaeth am y diweddar fardd godidog Dewi Wyn o Eifion
  

Englynion

• Crist ger bron Pilat
  
• Pilat yn y farn
  
• Gweddi
  
• Ateb i Ddewi Wyn pan oedd mewn iselder ac anobaith
  
• I'w argraffu uwch ben drws capel
  
• Beddargraff
  
• Ffon y bardd

2 Peter Jones (Pedr Fardd) a'i gerddi:

• Hynafiaid y Cymry
  
• Brawdgarwch
  
• Dyngarwch
  
• Anerchiad i Dewi Wyn a Robert ap Gwilym Ddu
  
• Annerch i Thomas Gwynedd Bardd Cymdeithas y Cymeigyddion yn Llynlleifiad

3 David Owen (Dewi Wyn o Eifion) a'i gerddi

• Elusengarwch
  
• Molawd Ynys Prydain
  
• Cywydd y Farf
  
• Cywydd Elen
  
• Englynion i Bont Menai
  
• :Englynion
  
• Gruffydd Dafydd o Frynengan
  
• Cyfarch Eben Fardd pan enillodd gadair Powys am ei awdl ar Ddinistr Jerusalem
  
• Gwirod
  
• Cof Goronwy Owen
  
• I'r llinell

4 John Thomas (Siôn Wyn o Eifion) a'i gerddi:

• Cywydd i'r rhosyn
  
• Diolchgarwch am anrheg
  
• Verses composed on the death of Mrs Ellis Nanney of Gwynfryn
  
• Englynion a gânt y bardd i'w nai
  
• Beddargraff Mrs Jones, Abercin, Llanystumdwy
  
• Morglawdd Madog

5 Ebenezer Thomas (Eben Fardd) a'i gerddi:

• Awdl y Flwyddyn
  
• Dinistr Jerusalem
  
• Cywydd ymweliad â Llangybi
  
• Craig yr Imbill
  

Englynion

• Y Gwanwyn
  
• Y cnu gwlân
  
• Wrth fyned i gysgu
  
• Y bore wrth godi
  
• Wrth ddyfod o'r Gaerwen
  
• Eifionydd
  
• Penillion i'w ferch fechan am dorri nyth aderyn
  
• Y llongwr bach
  
• Ffon y Plisman
  
• Pont Menai

5 Morris Williams (Nicander) a'i gerddi:

• Cywydd i ofyn Cosyn
  
• Y Gwanwyn
  
• Y Bwch a'r Llwynog
  
• Y Morgrugyn a Sioncyn y Gwair
  
• Y Dyn a'r Epa
  
• Y Cranc a'i Fab
  
• Y Bugail-fachgen a'r Blaidd
  
• Yr Asyn a'r Colwyn
  
• Hercwlff a'r Certwynwr
  
• Y Fam a'r Blaidd
  
• Merchur a'r Cymynnydd Coed
  
• Y Llances a'r Piseraid Llaeth
  
• Pwyllgor y Llygod
  
• Y Gwybed a'r Llestr Mêl
  
• Y Llew a'i Gynghorwyr

7 EMYNAU

Detholiad o emynau gan yr un beirdd

• Mae'r gwaed a redodd ar y groes—Robert ap Gwilym Ddu
• Cysegrwn flaenffrwyth ddyddiau'n hoes—Pedr Fardd
• Mi âf ymlaen o nerth i nerth—Pedr Fardd
• Er nad wyf fi ond plentyn—Siôn Wyn
• O am râs i garu Iesu—Eben Fardd
• Mae gennyf ddigon yn y nef—Eben Fardd
• Dysg im', Arglwydd, ffordd Dy ddeddfau—Nicander
• Hoffi'r Wyf Dy lân breswylfa—Nicander

8 Y Cynganeddion

Cyflwyniad byr i'r cynganeddion symlaf, er mwyn i'r disgyblion cael clywed "clec" y gynghanedd. Y bwriad yw iddynt allu mwynhau miwsig barddoniaeth yn y mesurau caethion, nid dysgu'r rheolau'n fanwl er mwyn cyfansoddi.

9 Problemau mewn rhifyddiaeth ar gân

Cyfres o bosau ar fedr ac odl gan Evan Pritchard (Ieuan Lleyn) a Pedr Fardd ee:

O'R defaid tra breision, eu hanner oedd wynion,
Eu chwarter yn dduon, gan Simon ge's i,
Eu chweched yn gochion, a phedair yn frithion,
'Sawl un a roes Simon Rhys imi?

9 Geirfa

Beirniadaeth

Fel rhan o adolygiad o'r llyfr Gŵyr Eifionydd gan William Rowland, Prifathro Ysgol Porthmadog, mae J T Jones yn ddweud yn y cylchgrawn Lleufer:

Mae'n rhyfedd meddwl bod deugain mlynedd er pan gyhoeddwyd Prif-Feirdd Eifionydd gan E. D. Rowlands. Nid hawdd anghofio'r gyfrol fechan werthfawr honno, llun y barfog a'r pruddglwyfus Eben Fardd ar ei chlawr, a'r lluniau trawiadol o'r beirdd eraill y tu mewn.

Dyma'r lluniau

• 
  Robert ap Gwilym Ddu
• 
  Pedr Fardd
• 
  Dewi Wyn o Eifion
• 
  Siôn Wyn o Eifion
• 
  Eben Fardd
• 
  Nicander

Argaeledd

Mae'r llyfr wedi bod allan o brint ers degawdau. Gan fod E. D. Rowlands wedi marw ym 1969, bydd y rhan fwyaf o'i lyfrau yn dod allan o hawlfraint ar 1 Ionawr 2040 yng ngwledydd Prydain. Cyhoeddwyd Prif-feirdd Eifionydd dros 95 o flynyddoedd yn ôl, gan hynny mae allan o hawlfraint o dan gyfreithiau'r Unol Daleithiau, y wlad lle mae Wicidestun yn cael ei gyhoeddi. Felly mae modd ei ddarllen ar Wicidestun—Prif Feirdd Eifionydd