Ebenezer Thomas (Eben Fardd)
Bardd ac ysgolfeistr oedd Ebenezer Thomas, sy'n fwy adnabyddus wrth ei enw barddol, Eben Fardd (Awst 1802 - 17 Chwefror 1863). Roedd yn un o ffigurau llenyddol mwyaf dylanwadol ei oes, fel bardd a beirniad eisteddfodol.[1]
| Ebenezer Thomas | |
|---|---|
 | |
| Ffugenw | Eben Fardd  |
| Ganwyd | Awst 1802 Llangybi |
| Bu farw | 17 Chwefror 1863 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | bardd |
| Plant | James Thomas, Catherine Thomas |
BywgraffiadGolygu
Ganed Ebenezer Thomas gerllaw Llangybi yn Eifionydd, yn fab i wehydd. Addysgwyd ef yn Llanarmon, Llangybi ac Abererch. Pan fu farw ei frawd, Evan, oedd yn cadw ysgol yn Llangybi, cymerodd ofal yr ysgol yn 1822. Daeth i adnabod beirdd amlwg y cylch, Robert ap Gwilym Ddu a Dewi Wyn, a dechreuodd farddoni ei hun. Yn 1824 enillodd gadair Eisteddfod Powys yn y Trallwng gydag awdl Dinystr Jerusalem gan y Rhufeiniaid. Yn 1825 aeth i gadw ysgol yn Llanarmon, ac yn 1827 aeth i Glynnog Fawr. Yn 1830 priododd Mary Williams, Clynnog, a chawsant bedwar o blant.
Enillodd wobr yn Eisteddfod Lerpwl yn 1840 gydag awdl Cystudd, Amynedd, ac Adferiad Iob, a chyhoeddodd yr awdl honno a Dinystr Jerusalem yn 1841. Yn 1858 enillodd yn Eisteddfod Llangollen gydag awdl Brwydr Maes Bosworth.
,_Clynnog_NLW3363028.jpg)
Bu'n feirniad mewn nifer fawr i eisteddfodau, ac ystyrid ef yn un o feirdd pwysicaf ei gyfnod. Yn Eisteddfod Aberffraw yn 1849 bu helynt pan enillodd Morris Williams (Nicander) y wobr am ei awdl Y Greadigaeth, er bod Eben Fardd eisiau rhoi'r wobr i awdl arall gan William Ambrose (Emrys)). Cyfansoddodd nifer o emynau hefyd. Claddwyd ef ym mynwent eglwys Clynnog.
Ysgrifennodd yr emyn "O! fy Iesu bendigedig" ar ôl y marwolaethau ei wraig a thri plentyn yn yr 1850au.[2]
LlyfryddiaethGolygu
- Cyff Beuno' (1863)
- Gweithiau Barddonol, etc., Eben Fardd (1873)
- 'Emyn Mawr Eben Fardd': gwerthfawrogiad o'r emyn 'O! fy Iesu bendigedig' gan yr Athro E. Wyn James ar Utgorn Cymru, rhifyn 101 (Gwanwyn 2020) - https://uwchgwyrfai.cymru/
CyfeiriadauGolygu
- ↑ Thomas Parry. "Thomas, Ebenezer ('Eben Fardd'; 1802-1863), ysgolfeistr a bardd". Y Bywgraffiadur Cymreig. Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Cyrchwyd 15 Mehefin 2021.
- ↑ Russell Davies (2005). Hope and Heartbreak: A Social History of Wales and the Welsh, 1776-1871 (yn Saesneg). University of Wales Press. t. 22, 156. ISBN 978-0-7083-1933-8.
