Ebenezer Thomas (Eben Fardd)

bardd

Bardd ac ysgolfeistr oedd Ebenezer Thomas, sy'n fwy adnabyddus wrth ei enw barddol, Eben Fardd (Awst 1802 - 17 Chwefror 1863). Roedd yn un o ffigurau llenyddol mwyaf dylanwadol ei oes, fel bardd a beirniad eisteddfodol.[1]

Ebenezer Thomas
FfugenwEben Fardd Edit this on Wikidata
GanwydAwst 1802 Edit this on Wikidata
Llanarmon, Gwynedd Edit this on Wikidata
Bu farw17 Chwefror 1863 Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethbardd Edit this on Wikidata
PlantJames Thomas, Catherine Thomas Edit this on Wikidata

Bywgraffiad golygu

Ganed Ebenezer Thomas gerllaw Llangybi yn Eifionydd, yn fab i wehydd. Addysgwyd ef yn Llanarmon, Llangybi ac Abererch. Pan fu farw ei frawd, Evan, oedd yn cadw ysgol yn Llangybi, cymerodd ofal yr ysgol yn 1822. Daeth i adnabod beirdd amlwg y cylch, Robert ap Gwilym Ddu a Dewi Wyn, a dechreuodd farddoni ei hun. Yn 1824 enillodd gadair Eisteddfod Powys yn y Trallwng gydag awdl Dinystr Jerusalem gan y Rhufeiniaid. Yn 1825 aeth i gadw ysgol yn Llanarmon, ac yn 1827 aeth i Glynnog Fawr. Yn 1830 priododd Mary Williams, Clynnog, a chawsant bedwar o blant.

Enillodd wobr yn Eisteddfod Lerpwl yn 1840 gydag awdl Cystudd, Amynedd, ac Adferiad Iob, a chyhoeddodd yr awdl honno a Dinystr Jerusalem yn 1841. Yn 1858 enillodd yn Eisteddfod Llangollen gydag awdl Brwydr Maes Bosworth.

 
Bedd Ebenezer Thomas, Clynnog, c.1885

Bu'n feirniad mewn nifer fawr i eisteddfodau, ac ystyrid ef yn un o feirdd pwysicaf ei gyfnod. Yn Eisteddfod Aberffraw yn 1849 bu helynt pan enillodd Morris Williams (Nicander) y wobr am ei awdl Y Greadigaeth, er bod Eben Fardd eisiau rhoi'r wobr i awdl arall gan William Ambrose (Emrys)). Cyfansoddodd nifer o emynau hefyd. Claddwyd ef ym mynwent eglwys Clynnog.

Ysgrifennodd yr emyn "O! fy Iesu bendigedig" ar ôl y marwolaethau ei wraig a thri plentyn yn yr 1850au.[2]

Llyfryddiaeth golygu

  • Cyff Beuno' (1863)
  • Gweithiau Barddonol, etc., Eben Fardd (1873)
  • 'Emyn Mawr Eben Fardd': gwerthfawrogiad o'r emyn 'O! fy Iesu bendigedig' gan yr Athro E. Wyn James ar Utgorn Cymru, rhifyn 101 (Gwanwyn 2020) - https://uwchgwyrfai.cymru/

Cyfeiriadau golygu

  1. Thomas Parry. "Thomas, Ebenezer ('Eben Fardd'; 1802-1863), ysgolfeistr a bardd". Y Bywgraffiadur Cymreig. Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Cyrchwyd 15 Mehefin 2021.
  2. Russell Davies (2005). Hope and Heartbreak: A Social History of Wales and the Welsh, 1776-1871 (yn Saesneg). University of Wales Press. t. 22, 156. ISBN 978-0-7083-1933-8.
 
Comin Wikimedia
Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i: