Teml Jupiter Ammon

Teml Jupiter Ammon oedd sedd un o oraclau pwysicaf yr Henfyd. Roedd yn gysegredig i'r duw Jupiter Ammon ac yn sefyll mewn gwerddon ar safle ger tref werddon Siwa heddiw, yn yr Aifft.

Alecsander yn cael ei enw'n fab Jupiter Ammon yn Siwa (darlun o lyfr, 1696)

Ffurf hybrid ar y duw brodorol Ammon (neu 'Hammon') oedd Jupiter Ammon (roedd yn arfer gan y Rhufeiniaid gysylltu duwiau brodorol â'r duwiau clasurol). Dywedir i'r deml gael ei godi naill ai gan Bacchus neu Heracles i nodi'r llecyn lle datguddiodd Ammon ffynnon. Portreadir y duw gyda chyrn maharen ar ei ben.

Roedd y deml tua naw diwrnod i'r gorllewin o ddinas Alecsandria. Yn ôl traddodiad cafodd ei sefydlu deunaw canrif cyn oes yr ymerodr Augustus, tua 1700 CC felly. Gwir neu beidio, roedd y deml yn hen. Dywedir fod cant o offeiriaid yn ei gwasanaeth. Yng nghysegrfan mewnol y deml safai cerflun efydd o'r duw addurnedig â nifer o feini gwerthfawr ac yn sefyll ar bedestal aur.

Tyrrai pobl o bob rhan o'r Môr Canoldir a'r tu hwnt i ymgynghori â'r oracl enwog. Roedd yr oracl hynny'n gysylltiedig ag oracl Dodona yng Ngwlad Groeg yn ôl Herodotus ac eraill, gan fod dwy golomen wedi hedfan o Thebes (yn Yr Aifft) i'w sefydlu. Y dyn enwocaf i ymweld â'r oracl oedd Alecsander Fawr. Dywedodd yr oracl ei fod yn fab i Jupiter ei hun. Afraid dweud nad oedd pawb yn barod i gredu hynny a suddodd enw'r oracl ac erbyn oes Plutarch roedd wedi colli llawer o'i ddylanwad.

Erbyn heddiw nid oes llawer o'r deml yn sefyll. Lleolir Siwa yn Anialwch Gorllewinol yr Aifft, ger y ffin â Libia. Mae'n lle anghysbell iawn.

Ffynonellau

• C. Dalrymple Belgrave, Siwa, the Oasis of Jupiter Ammon (The Bodley Head, Llundain)
• J. Lempriere, A Classical Dictionary (Llundain, d.d.)
• Robin Maugham, Journey to Siwa (Chapman and Hall, Llundain, 1950). Hanes taith i werddon Siwa gyda disgrifiad da o'r deml a'i hanes.