Thomas Evans (Telynog)

bardd

Bardd o Gymro oedd Thomas Evans (8 Medi 184029 Ebrill 1865)[1], a fu'n adnabyddus i'w gyfoeswyr wrth ei enw barddol Telynog.

Thomas Evans
FfugenwTelynog Edit this on Wikidata
Ganwyd8 Medi 1840, 1840 Edit this on Wikidata
Aberteifi Edit this on Wikidata
Bu farw29 Ebrill 1865, 1865 Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethbardd, ysgrifennwr Edit this on Wikidata

Bywgraffiad golygu

Ganwyd Thomas Evans yn fab i Thomas ac Elisabeth Evans yn Aberteifi, Ceredigion, ar 8 Medi 1840. Saer llongau oedd ei dad ac roedd ganddo bedwar o frodyr. Ychydig o addysg ffurfiol a gafodd, ond roedd yn blentyn athrylithgar. Yn 11 oed cafodd ei osod i weithio fel gwas ar fwrdd llong a hwyliai rhwng Aberteifi a phorthladdoedd bychain eraill yn ne Cymru.[1]

Ffarweliodd a'r llong yn ddirgel ar ymweliad â Hwlffordd a gwnaeth ei ffordd i Aberdâr, gan werthu ei ddillad ar y ffordd i brynu bwyd. Cafodd waith yn y pwll glo yng Nghwmbach, ger Aberdâr.[2] Dechreuodd lenydda a chymryd rhan yn y cymdeithasau lleol a gwaith y capeli, ac mewn eisteddfod a gynhaliwyd yng nghapel y Bedyddwyr yng Nghwmbach yr enillodd ei wobr gyntaf, a hynny am bryddest ar 'Gostyngeiddrwydd'.[2] Er gwaethaf ei anfanteision a chaledi ei fywyd daeth yn adnabyddus fel llenor ifanc dawnus a allai gyfansoddi yn y mesurau rhydd a chaeth. Un o'i gydnabod oedd y bardd Dafydd Morganwg, awdur Yr Ysgol Farddol boblogaidd.[1]

Ond syrthiodd yn sâl, effaith iselder meddwl a'r gwaith caled, mae'n debyg. Enillodd y wobr yn Eisteddfod Merthyr Tudful yn Nadolig 1864 am ei bryddest, ond bu farw rhai wythnosau'n ddiweddarach, ar ôl dychwelyd i Aberdâr. Pedwar ar ugain oed yn unig oedd ef pan fu farw a mawr fu'r galar ar ei ôl.[1]

Gwaith llenyddol golygu

Mae ei farddoniaeth yn enghraifft dda o ganu telynegol y cyfnod, ac mae'r bardd yn defnyddio prioddulliau llafar yn ei ddarnau ysgafn, megis ei ddychan i Sais a honnai fod Aberteifi ar fin disgyn i'r môr, fel Cantre'r Gwaelod gynt. Cyhoeddwyd ei unig gyfrol o farddoniaeth, Barddoniaeth Telynog, gan ei gyfeillion yn 1866. Daeth yn gyfrol boblogaidd. Mae'n cynnwys ei awdlau, cywyddau, ac englynion, ar destunau fel caethwasiaeth yn America, ymdrechion Gwlad Pwyl i ennill ei hannibyniaeth, cyfarchion i Garibaldi, a dychan am Dic Sion Dafydd.[1]

Llyfryddiaeth golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Barddoniaeth Telynog (3ydd argraffiad, 1886). Byrgofiant yn y rhagymadrodd.
  2. 2.0 2.1 Erthygl ar Thomas Evans (Telynog) yn Y Bywgraffiadur