Aberdâr
Tref yng Nghwm Cynon ym mwrdeistref sirol Rhondda Cynon Taf, Cymru, yw Aberdâr (Saesneg: Aberdare). Cyfeirnod OS: SO0002. Lluosog "derwen" ydy "dâr", ac mae'r enghraifft ysgrifenedig gyntaf o'r gair yn dyddio o 1203.[angen ffynhonnell] Ceir hefyd yng ngogledd Cymru Aberdaron, sydd hefyd yn ymwneud â choed derw. Ym 1991 roedd poblogaeth y dref yn 31,619. Mae Aberdâr bedair milltir o Ferthyr Tudful a thua 24 milltir o Gaerdydd, ar Afon Cynon. Mae gwasanaeth rheilffordd rhwng Aberdâr a Chaerdydd trwy Gwm Cynon.
 | |
| Math | tref, cymuned  |
|---|---|
| Poblogaeth | 39,550 |
| Gefeilldref/i | Montélimar |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Rhondda Cynon Taf |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.7131°N 3.445°W |
| Cod SYG | W04000679 |
| Cod OS | SO005025 |
| Cod post | CF44 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Vikki Howells (Llafur) |
| AS/au | Beth Winter (Llafur) |
 | |
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Vikki Howells (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Beth Winter (Llafur).[1][2]
HanesGolygu
Roedd Aberdâr yn sir hanesyddol Morgannwg. Yng Nghwmbach Aberdâr y ffurfiwyd y gangen gyntaf o'r Gymdeithas Gydweithredol yng Nghymru, ym 1860.
Yn wreiddiol, ddechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, roedd pentref Aberdâr mewn ardal amaethyddol, ond pan ddarganfuwyd llawer o lo a mwyn haearn yn yr ardal cynyddodd y boblogaeth yn gyflym iawn. Sefydlwyd gweithdai haearn yn Llwydcoed ac Abernant ym 1799 a 1800, wedi'u dilyn gan eraill yn Gadlys ac Aberaman ym 1827 a 1847. Nid yw'r rhain wedi gweithio ers 1875. Cyn 1836, câi'r rhan fwyaf o'r glo ei ddefnyddio yn lleol, yn bennaf yn y gweithdai haearn, ond wedyn dechreuwyd allforio glo o dde Cymru. Yn ail hanner y 19g, gwellodd y dref yn fawr.
Aberdâr oedd cartref un o feirdd yr Ail Ryfel Byd, Alun Lewis, ac mae dyfyniad o'i gerdd The Mountain over Aberdare i'w weld yn y dref. Dyma gartref y Stereophonics hefyd, sy'n dod o Gwmaman. Fel mae'n digwydd mae yna Aberdare yn Ne Cymru Newydd, Awstralia, sydd hefyd yn cynnwys pyllau glo.
Eglwysi a ChapeliGolygu
Ar un adeg yr oedd nifer fawr o gapeli anghydffurfiol yn Aberdâr a'r cyffiniau ond mae'r mwyafrif ohonynt wedi cau erbyn hyn.
Y Bedyddwyr oedd y mwyaf dylanwadol o'r enwadau anghydffurfiol yn Aberdâr ac fe sbardunwyd eu tŵf gan y Parch. Thomas Price a ddaeth i Aberdâr ym 1845 fel gweinidog Calfaria, eglwys a sefydlwyd yn wreiddiol yn 1812.
ChwaraeonGolygu
Ceir tîm pêl-droed yn y dref, C.P.D. Tref Aberdâr. Bu'r tîm yn llwyddiannus iawn ar ddechrau'r 20g. Mae wedi bod drwy sawl newid enw a strwythur. Mae nawr yn chwarae yn adrannau Cynghrair Cymru (Y De).
EnwogionGolygu
- T. Marchant Williams (1845–1914), awdur a golygydd
- Alun Lewis (1915–1944), bardd o bentref Gwmaman
- Bethan Jenkins (g. 1981), Aelod Cynulliad Plaid Cymru dros Orllewin De Cymru.
- Rose Davies (1882–1958), gwleidydd ymarferol a ffeminist
Eisteddfod GenedlaetholGolygu
Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Aberdâr ym 1861, 1885 a 1956. Am wybodaeth bellach gweler:
GefeilldrefiGolygu
CyfeiriadauGolygu
- ↑ Gwefan y Cynulliad;[dolen marw] adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Gwefan parliament.uk; adalwyd 24 Chwefror 2014
Dolenni allanolGolygu
- Clochdar Papur Bro Cwm Cynon (fel rhan o wefan y BBC)
- (Saesneg) Clwb criced Archifwyd 2004-03-23 yn y Peiriant Wayback.
- (Saesneg) Clwb cerdd
- (Saesneg) Julian Castaldi Archifwyd 2005-12-17 yn y Peiriant Wayback. Un o brif artistiaid modern Aberdâr
Trefi
Aberdâr · Aberpennar · Glynrhedynog · Llantrisant · Pontypridd · Y Porth · Tonypandy · Treorci
Pentrefi
Aberaman · Abercwmboi · Abercynon · Abernant · Y Beddau · Blaenclydach · Blaencwm · Blaenllechau · Blaenrhondda · Brynna · Brynsadler · Cefn Rhigos · Cefnpennar · Cilfynydd · Coed-elái · Coed-y-cwm · Cwmaman · Cwm-bach · Cwm Clydach · Cwmdâr · Cwm-parc · Cwmpennar · Y Cymer · Dinas Rhondda · Y Ddraenen Wen · Efail Isaf · Fernhill · Ffynnon Taf · Y Gelli · Gilfach Goch · Glan-bad · Glyn-coch · Glyn-taf · Y Groes-faen · Hirwaun · Llanharan · Llanhari · Llanilltud Faerdref · Llanwynno · Llwydcoed · Llwynypïa · Y Maerdy · Meisgyn · Nantgarw · Penderyn · Pendyrus · Penrhiw-ceibr · Penrhiw-fer · Penrhys · Pentre · Pentre'r Eglwys · Pen-yr-englyn · Pen-y-graig · Pen-y-waun · Pont-y-clun · Pont-y-gwaith · Y Rhigos · Rhydyfelin · Ton Pentre · Ton-teg · Tonyrefail · Tonysguboriau · Trealaw · Trebanog · Trecynon · Trefforest · Trehafod · Treherbert · Trehopcyn · Trewiliam · Tynewydd · Wattstown · Ynys-hir · Ynysmaerdy · Ynysybŵl · Ystrad Rhondda