Aberdâr

Aberdâr
Math	Tref, Cymuned
Gefeilldref/i	Montélimar
Daearyddiaeth
Sir	Rhondda Cynon Taf
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.7131°N 3.445°W
Cod SYG	W04000679
Cod OS	SO005025
Cod post	CF44
Gwleidyddiaeth
AC/au	Vikki Howells (Llafur)
AS/au	Ann Clwyd (Llafur)
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tref yng Nghwm Cynon ym mwrdeistref sirol Rhondda Cynon Taf, Cymru, yw Aberdâr (Saesneg: Aberdare). Cyfeirnod OS: SO0002. Lluosog "derwen" ydy "dâr", ac mae'r enghraifft ysgrifenedig gyntaf o'r gair yn dyddio o 1203.^{[angen ffynhonnell]} Ceir hefyd yng ngogledd Cymru Aberdaron, sydd hefyd yn ymwneud â choed derw. Ym 1991 roedd poblogaeth y dref yn 31,619. Mae Aberdâr bedair milltir o Ferthyr Tudful a thua 24 milltir o Gaerdydd, ar Afon Cynon. Mae gwasanaeth rheilffordd rhwng Aberdâr a Chaerdydd trwy Gwm Cynon.

Marchnad Aberdâr

Cynrychiolir yr ardal hon yn y Cynulliad Cenedlaethol gan Vikki Howells (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Ann Clwyd (Llafur).^[1]^[2]

Cynnwys

HanesGolygu

Roedd Aberdâr yn sir hanesyddol Morgannwg. Yng Nghwmbach Aberdâr y ffurfiwyd y gangen gyntaf o'r Gymdeithas Gydweithredol yng Nghymru, ym 1860.

Yn wreiddiol, ddechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, roedd pentref Aberdâr mewn ardal amaethyddol, ond pan ddarganfuwyd llawer o lo a mwyn haearn yn yr ardal cynyddodd y boblogaeth yn gyflym iawn. Sefydlwyd gweithdai haearn yn Llwydcoed ac Abernant ym 1799 a 1800, wedi'u dilyn gan eraill yn Gadlys ac Aberaman ym 1827 a 1847. Nid yw'r rhain wedi gweithio ers 1875. Cyn 1836, câi'r rhan fwyaf o'r glo ei ddefnyddio yn lleol, yn bennaf yn y gweithdai haearn, ond wedyn dechreuwyd allforio glo o dde Cymru. Yn ail hanner y 19g, gwellodd y dref yn fawr.

Aberdâr oedd cartref un o feirdd yr Ail Ryfel Byd, Alun Lewis, ac mae dyfyniad o'i gerdd The Mountain over Aberdare i'w weld yn y dref. Dyma gartref y Stereophonics hefyd, sy'n dod o Gwmaman. Fel mae'n digwydd mae yna Aberdare yn Ne Cymru Newydd, Awstralia, sydd hefyd yn cynnwys pyllau glo.

Eglwysi a ChapeliGolygu

Ar un adeg yr oedd nifer fawr o gapeli anghydffurfiol yn Aberdâr a'r cyffiniau ond mae'r mwyafrif ohonynt wedi cau erbyn hyn.

Y Bedyddwyr oedd y mwyaf dylanwadol o'r enwadau anghydffurfiol yn Aberdâr ac fe sbardunwyd eu tŵf gan y Parch. Thomas Price a ddaeth i Aberdâr ym 1845 fel gweinidog Calfaria, eglwys a sefydlwyd yn wreiddiol yn 1812.

ChwaraeonGolygu

Ceir tîm pêl-droed yn y dref, C.P.D. Tref Aberdâr. Bu'r tîm yn llwyddiannus iawn ar ddechrau'r 20g. Mae wedi bod drwy sawl newid enw a strwythur. Mae nawr yn chwarae yn adrannau Cynghrair Cymru (Y De).