Torth felen
| Torth felen Hypholoma fasciculare
| |
|---|---|
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Fungi |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Agaricales |
| Teulu: | Strophariaceae |
| Genws: | Hypholoma[*] |
| Rhywogaeth: | Hypholoma fasciculare |
| Enw deuenwol | |
| Hypholoma fasciculare (Huds.) P.Kumm. | |
Math a rhywogaeth o ffwng yn nheulu'r Strophariaceae yw'r Torth felen (Lladin: Hypholoma fasciculare; Saesneg: Sulphur Tuft) sy'n tyfu mewn coedlannau.[1] Y Torthau yw'r enw ar lafar ar y grwp mae'r ffwng yma'n perthyn iddo, ond nid yw'n derm gwyddonol. Lluosog torth (o fara) yw 'torthau', gair a gofnodir yn gyntaf yn y 9g. Ceir enw Cymraeg arall ar y rhywogaeth hon, sef Torthau'r tylwyth teg. Mae'r teulu Strophariaceae yn gorwedd o fewn urdd yr Agaricales.
Mae'n chwerw a gwenwynig; gall ei fwyta achosi chwydu, dolur rhydd a chonfylsiynau. Y prif docsin yn steroid o'r enw 'fasciculol E'.
Mae'r rhywogaeth hon o ffwng i'w chael yn Ewrop a Gogledd America ac yn tyfu pan nad oes yr un fadarchen arall i'w gweld yn unman. Mae'n tyfu'n aml mewn clystyrau mawr ar fonion, gwreiddiau marw neu foncyffion pydredig coed llydanddail.
Lliw sborau'r fadarchen hon yw brown. O ran siâp, disgrifir y capan, neu gap y fadarchen fel un amgrwm. Gelwir y rhan oddi tan y capan yn hadbilen (neu'n 'hymeniwm') a cheir sawl math: arwyneb llyfn, tegyll, chwarennau (tyllau bychan), rhychau ayb; mae gan y fadarchen hon yr hyn a elwir yn: tegyll. O ran y broses o gymeryd maeth, fe'i disgrifir fel maethiad saproffytig.
Ffyngau
golyguCredir fod rhwng 2.2 a 3.8 miliwn o wahanol rywogaethau o ffwng, a'u bod yn perthyn yn nes at grwp yr anifeiliaid nag at blanhigion.[2] Gelwir yr astudiaeth o ffwng yn "feicoleg", sy'n dod o'r Groeg μύκης (mykes) sef 'madarchen'. Mae tua 120,000 o'r rhain wedi'u disgrifio gan naturiaethwyr megis Carolus Linnaeus, Christiaan Hendrik Persoon ac Elias Magnus Fries. Oherwydd mai prin iawn yw gwybodaeth gwyddonwyr am y pwnc hwn, mae tacson y ffyngau'n newid o ddydd i ddydd.[3] Credir bod oddeutu 20,000 o rywogaethau o ffyngau yng ngwledydd Prydain.
Aelodau eraill o deulu'r Strophariaceae
golyguMae gan Torth felen ambell aelod arall yn y teulu hwn, gan gynnwys y canlynol:
Rhestr Wicidata:
| rhywogaeth | enw tacson | delwedd |
|---|---|---|
| Pholiota exsequens | Pholiota exsequens | |
| Pholiota fallax | Pholiota fallax | |
| Pholiota ferruginea | Pholiota ferruginea | |
| Pholiota ferrugineolutescens | Pholiota ferrugineolutescens | |
| Pholiota fibrillosipes | Pholiota fibrillosipes | |
| Pholiota filamentosa | Pholiota filamentosa | |
| Pholiota filaris | Pholiota filaris | |
| Pholiota filia | Pholiota filia | |
| Pholiota flavescens | Pholiota flavescens | |
| Pholiota flavipunctata | Pholiota flavipunctata |
Gweler hefyd
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ Gwefan y Bywiadur; CELl, lle ceir enwau safonol Cymraeg. Adalwyd 21 Chwefror 2020.
- ↑ Erthygl Fungal Diversity Revisited: 2.2 to 3.8 Million Species gan Hawksworth DL ac Lücking R yn y dyddlyfr Microbiology Spectrum, cyfrol 5, rhif 4, tud. 79–95. Cyhoeddwyd Gorffennaf 2017; Microbiology Spectrum; isbn=978-1-55581-957-6
- ↑ Gwefan palaeos.com; adalwyd 21 Chwefror 2020.
Safonwyd yr enw Torth felen gan un o brosiectau 
. Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.