Uwch Gynghrair Gweriniaeth Iwerddon

Uwch Adran Cynghrair Iwerddon (Saesneg: League of Ireland Premier Division; Gwyddeleg: Cymroinn Sraith na hÉireann) yw rheng uchaf pêl-droed ar lefel clwb yng Ngweriniaeth Iwerddon. Mae'n cynnwys deg clwb ac mae'r tymor yn dechrau ym mis Mawrth ac yn gorffen ym mis Hydref, gyda phob clwb yn chwarae 36 gêm (pedair gwaith yn erbyn phob tîm arall). Fe’i cynhelir yn ystod misoedd yr haf er mwyn peidio â chyd-daro ag Uwch Gynghrair Lloegr, cystadleuaeth sy’n denu sylw cefnogwyr yn Iwerddon. Mae enillwyr yr Uwch Adran yn chwarae yn rownd rhagbrofol Cynghrair y Pencampwyr UEFA, tra bod y tîm ar waelod y adran yn disgyn i Adran Gyntaf Cymdeithas Bêl-droed Gweriniaeth Iwerddon, sef yr ail reng. Ar hyn o bryd mae'r Uwch Adran yn cael ei noddi gan Airtricity, a dyna pam mae'r twrnamaint hefyd yn cael ei alw'n Airtricity Premier Division. Fe'i gelwid yn flaenorol yn Eircom Premier Division, rhwng 2000 a 2008.

Uwch Gynghrair Gweriniaeth Iwerddon

Gwlad	Gweriniaeth Iwerddon
Clwb/clybiau eraill o	Gogledd Iwerddon
Cydffederasiwn	UEFA
Sefydlwyd	1985 (yn ffurf bresennol)
Nifer o dimau	10
Lefel ar byramid	1
Disgyn i	League of Ireland First Division
Cwpanau	FAI Cup President's Cup
Cwpanau cynghrair	Cwpan Cynghrair Iwerddon
Cwpanau rhyngwladol	Cynghrair y Pencampwyr UEFA Cynghrair Europa UEFA UEFA Europa Conference League
Mwyaf o bencampwriaethau	Dundalk (8)
Partner teledu	RTÉ2 (Gw. Iwerddon) Eir Sport (Gw. Iwerddon) Premier Sports (DU) FreeSports (DU)
Gwefan	SSEAirtricityLeague.ie
2020

Er 1921, mae 19 clwb wedi cael eu coroni’n bencampwyr Cynghrair Pêl-droed Iwerddon. Clwb Pêl-droed Derry City yw'r unig glwb sydd wedi lleoli y tu allan i ffiniau Gweriniaeth Iwerddon.

Crëwyd y gystadleuaeth ym 1921 fel cynghrair o wyth tîm, ond dros amser mae wedi ehangu i bencampwriaeth o 20 clwb wedi'i rannu'n ddau gategori: 10 tîm yn yr Uwch Adran a 10 yn yr Adran Gyntaf.

Ers 2006 Cymdeithas Bêl-droed Gweriniaeth Iwerddon sydd wedi bod yn gyfrifol am y sefydliad. Yn flaenorol y clybiau a gymerodd ran oedd â gofal am y gystadleuaeth, ond gorfododd problemau ariannol timau i'r Gymdeithas gymryd rheolaeth drosti. Ym mis Medi 2020, roedd yr Uwch Adran yn y 40fed safle ymhlith y 55 cynghrair genedlaethol sy'n rhan o UEFA.

Y tîm sydd wedi ennill gynghrair y nifer fwyaf o weithiau yw Shamrock Rovers F.C., gyda 17 tlws, a'r unig glwb sydd wedi cymryd rhan ym mhob tymor yw Bohemians FC. Yn ogystal â thimau o'r Weriniaeth mae'r twrnamaint yn cynnwys clwb o Ogledd Iwerddon, Derry City FC, a ddaeth i mewn i system y gynghrair ym 1985.

Hanes

Brandon Miele o Shamrock Rovers, tîm fwyaf llwyddiannus y Gynghrair, 2016

Sefydlwyd Cynghrair Iwerddon ym 1921 fel "Cynghrair y Wladwriaeth Rydd". Erbyn hynny roedd y bencampwriaeth yn cynnwys wyth tîm o Ddulyn, a'r pencampwr cyntaf oedd St James's Gate FC. Dros y blynyddoedd ehangodd y bencampwriaeth i gynnwys clybiau eraill yn nhiriogaeth Iwerddon, a chafodd ei dominyddu gan dri thîm o Ddulyn: Shamrock Rovers FC, Bohemian FC a Shelbourne FC. Y tîm cyntaf a enillodd y gynghrair ac nad oedd o'r brifddinas oedd Dundalk FC, yn nhymor 1932-33.

Yn y degawdau diweddarach enillodd y twrnamaint boblogrwydd gyda chefnogwyr, gyda llwyddiannau clybiau fel St Patrick's Athletic FC, Cork United FC a Waterford United FC yn y 1960au. Arweiniodd ehangu timau newydd at greu ail adran ym 1985, a ffurfiwyd gan glybiau â chyllideb lawer llai. Hefyd cafwyd mynediad dadleuol Derry City FC, tîm o Ogledd Iwerddon, i bencampwriaeth Iwerddon gyda chymorth UEFA a Chymdeithas Bêl-droed Gogledd Iwerddon. Yn yr 1980au, enillodd Shamrock Rovers FC bedair pencampwriaeth gynghrair yn olynol tan 1987 a daeth yn bwerdy mwyaf mewn pêl-droed cenedlaethol.

Yn y 1990au, rhoddwyd y gynghrair yn y cysgod gan lwyddiant Uwch Gynghrair yr Alban ac Uwch Gynghrair Lloegr oedd newydd eu creu gan arwain at ostyngiad yn nifer y gwylwyr. Er mwyn peidio â chyd-daro â thwrnameintiau cryfach, mabwysiadodd y clybiau galendr newydd a newidiodd y tymhorau i'r haf, rhwng misoedd Mawrth a Thachwedd. Yn eu tro, fe wnaethant ddewis mwy o broffesiynoldeb ym mhob tîm.

Daeth gwariant clybiau yn ormodol a daeth llawer yn amhroffidiol, gan ysgogi cytundeb rhwng y Gynghrair a Ffederasiwn Iwerddon i redeg y twrnamaint o 2006 ymlaen. O dan y rheolaeth newydd, roedd yn rhaid i dimau fodloni'r gofynion sylfaenol i warantu eu parhad neu eu dyrchafiad i Uwch Gynghrair Iwerddon a'r bencampwriaeth broffesiynol gyfan, rhywbeth a achosodd symudiadau dadleuol: yn 2006 cafodd Shelbourne FC ei israddio yn weinyddol am ddiffygion er gwaethaf ennill y gynghrair y flwyddyn honno. o'r un peth felly diflannodd Cork City FC a chafodd ei drosglwyddo i Derry City FC yn 2010 am gyflwyno dogfennaeth ffug.

Yn raddol, mae'r bencampwriaeth wedi ennill pwysigrwydd a difrifoldeb ymhlith y cynghreiriau cysylltiedig i UEFA, ac mae Iwerddon wedi symud o safle 41 yn 2000 i 30 yn 2009.

Fformat

Mynedfa stadiwm Dalymount, cartref clwb Bohemians

Cynhelir tymor Cynghrair Iwerddon yn ystod misoedd y gwanwyn a'r haf, ac fe'i cynhelir rhwng mis Mawrth a mis Tachwedd. Mae'r fformat cyfredol yn cyfateb i system tair rownd rhwng y 12 tîm sy'n rhan o'r bencampwriaeth. Ar ben hynny, sefydlir y sgôr ar sail rheolau UEFA gyda 3 phwynt i'r tîm buddugol, 0 i'r collwr ac 1 pe bai gêm gyfartal.

Mae'r tîm sy'n gorffen yn ei safle cyntaf yn yr Uwch Adran yn cael ei gyhoeddi'n bencampwr y gynghrair, tra bod yr un olaf yn disgyn yn uniongyrchol i'r Adran Gyntaf, yn cael ei ddisodli gan bencampwr y gystadleuaeth honno. O'i ran, mae'r unfed ar ddeg a ddosberthir yn First yn wynebu enillydd gêm ail gyfle rhwng yr ail a'r trydydd o Ail yn y drefn honno, mewn gêm ail gyfle ar gyfer sefydlogrwydd. Rhaid i bwy bynnag sy'n gorffen ddiwethaf yn yr Adran Gyntaf ennill mewn gêm yn erbyn pencampwr y Bencampwriaeth A, pencampwriaeth nad yw'n broffesiynol, er mwyn osgoi colli'r categori.

Yn flaenorol, chwaraewyd y tymhorau yn ystod misoedd y gaeaf gyda rowndiau taith rownd sengl ac ehangu tîm amrywiol. Hyd at 1985 nid oedd ail adran, a ostyngodd nifer y clybiau i 12 ac yn ddiweddarach i 10 yn y categori uchaf. Mae hyfforddwyr a chlybiau yn gwrthwynebu'r system bresennol, ond nid yw Ffederasiwn Iwerddon yn cynnig ei newid.

Cystadlaethau Ewropeaidd

Mae pencampwr y gynghrair yn gymwys ar gyfer Cynghrair y Pencampwyr UEFA, ac yn dechrau o ail gam y rownd ragbrofol. Mae'r ail a'r trydydd safle yn chwarae Cynghrair Ewropeaidd UEFA gan ddechrau o'r rownd ragbrofol gyntaf. Hefyd, mae gan bencampwr Cwpan Iwerddon le yn y gystadleuaeth honno.

Pencampwyr fesul blwyddyn i Brif Adran Iwerddon Annibynnol

Enillwyr y Gynghrair (hen fformat a fformat newydd, 1922-2019)

Clwb	Pencampwyr	Clwb	Pencampwyr
Shamrock Rovers F.C.	17	Cork City	3
Dundalk	14	Athlone Town	2
Shelbourne	13	St. James's Gate	2
Bohemians	11	Derry City	2
St Patrick's Athletic F.C.	8	Limerick Limerick United	1 1
Cork United Cork Athletic	5 2	Dolphin	1
Waterford United	6	Cork Hibernians	1
Drumcondra	5	Cork Celtic	1
Sligo Rovers F.C.	3	Drogheda United	1

Clybiau

Clybiau.

Premier Division 2020

Clwb	Tref	Stadiwm	Capasiti
Bohemians	Dulyn	Dalymount Park	7,000
Cork City	Corc	Turners Cross	7,600
Derry City	Derry (Gogledd Iwerddon)	Brandywell	7,500
Dundalk	Dundalk	Oriel Park	5,500
Finn Harps	Ballybofey	Finn Park	6,000
Shamrock Rovers	Dulyn	Tallaght Stadium	8,600
Sligo Rovers	Sligo	The Showgrounds	5,500
Shelbourne	Dulyn (Drumcondra)	Tolka Park	3,600
St Patrick's Athletic	Dulyn	Richmond Park	5340
Waterford	Waterford	Waterford Regional Sports Centre	5,500

Dolenni allanol

• Gwefan y League of Ireland
• Gwybodaeth ar y Gynghrair

Cyfeiriadau

Eginyn erthygl sydd uchod am bêl-droed. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.