Æthelfrith o Northumbria
Brenin Brynaich a Deifr oedd Æthelfrith (bu farw tua 616). Teyrnasodd ym Mrynaich (Bernicia) o tua 593 hyd tua 616; ef hefyd, o tua 604 ymlaen, oedd y brenin cyntaf o Frynaich i reoli teyrnas Deifr (Deira), i'r de o Frynaich. Gan mai Deifr a Brynaich oedd y ddwy uned sylfaenol yn yr hyn a ddaeth yn Northumbria yn ddiweddarach, ystyrir Æthelfrith yn frenin cyntaf - de facto - teyrnas Northumbria gan haneswyr. Enillodd sawl brwydr yn erbyn Brythoniaid yr Hen Ogledd, a Gwynedd a Phowys, a chafodd fuddugoliaeth bwysig dros Gael Dál Riata. Er iddo gael ei orchyfygu a'i ladd mewn brwydr ac i'w orsedd gael ei chipio gan un o'i elynion, adferwyd ei linach yn y 630au.
| Æthelfrith o Northumbria | |
|---|---|
| Ganwyd | 6 g  |
| Bu farw | c. 616 Afon Idle |
| Dinasyddiaeth | Brynaich |
| Galwedigaeth | teyrn |
| Swydd | brenin Northumbria, brenin Brynaich, brenin Deifr |
| Tad | Æthelric |
| Priod | Acha of Deira, Bebba |
| Plant | Eanfrith of Bernicia, Oswallt, Oswy, Æbbe of Coldingham, Oslac (?), Oswudu (?), Oslaf (?), Offa (?) |
| Llinach | Leodwaldings |
Roedd Æthelfrith yn fab i Æthelric ac felly'n ŵyr i Ida, ac ymddangos iddo olynu Hussa fel brenin Brynaich yn 592 neu 593. Mae'n bosibl mai ef oedd arweinydd gwŷr Brynaich ym Mrwydr Catraeth (tua 600) lle cawsant fuddugoliaeth dros wŷr Gododdin, y coffeir eu tranc yn y gerdd arwrol Y Gododdin, gan Aneirin.
Rhwng 613 a 616, ymosododd Æthelfrith ar deyrnas Powys ac enillodd Frwydr Caer; lladdwyd Selyf ap Cynan, brenin Powys yno. Ymsododd ar fynachod clas Brythonig Bangor Is Coed hefyd, a oedd wedi ymgynull i weddïo dros fuddugoliaeth i'r Cymry, yn ôl yr hanesydd Eingl-Sacsonaidd Beda, ac eraill. Dywedir fod 1200 wedi eu lladd gan filwyr Æthelfrith ac mae dim ond 50 a ddihangodd. Ystyrir y frwydr hon fel un dyngedfennol yn hanes Cymru, Lloegr a Phrydain, a wahanodd Brythoniaid Cymru oddi ar eu cymdogion yn yr Hen Ogledd.
