Teyrnas Eingl-Sacsonaidd yn ne-ddwyrain yr Alban a gogledd-ddwyrain Lloegr oedd Brynaich neu Bryneich (Cymraeg Canol, ceir amrywiadau trwy affeithiad yn cynnwys Byrnaich[1] a Bernech[2], Saesneg: Bernicia). Sefydlwyd y deyrnas cyn dyfodiad goresgynwyr megis yr Eingl yn y 6g, a tharddiad yr enw cynharaf ar yr ardal, sef Bernacci, oedd 'y bwlch' a chredir i deyrnas Frythonig o'r enw yma fodoli yma am ganrifoedd.[3] Gwyddwn hyn gan y cyfeirir yn 'Marwnad Cunedda' at 'fyddin Gododdin a Brynaich', dau lwyth wedi'u huno i ymladd ym Mrwydr Catraeth.[angen ffynhonnell] Mae tarddiad enwau llefydd yr ardal hefyd yn profi i lwythi Celtaidd reoli'r ardal cyn y 6g; enwau megis Yeavering, Dunbar, Doon Hill a Melrose.[4]

Brynaich
Enghraifft o'r canlynolgwlad ar un adeg Edit this on Wikidata
Daeth i ben634 Edit this on Wikidata
Label brodorolBeornice Rīce Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu420s Edit this on Wikidata
Olynwyd ganNorthumbria Edit this on Wikidata
Map
Enw brodorolBeornice Rīce Edit this on Wikidata
Gwladwriaethy Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Map o'r ardal, gan gynnwys teyrnasoedd Brythoinig eraill
Castell Lindisfarne

Roedd tiriogaeth Brynaich yn ymestyn o Afon Forth i Afon Tees; mewn termau modern roedd yn cyfateb i Northumberland, Swydd Durham, Swydd Berwick a Dwyrain Lothian. Cyn sefydlu'r deyrnas Eingl, roedd y tiriogaethau hyn yn rhan ddeheuol teyrnas Gododdin. Efallai mai ei phrifddinas oedd Bamburgh, a elwid yn Din Guardi yn yr hen ffynonellau Cymreig. Gerllaw roedd Ynys Metcaut (Lindisfarne).

Y cyntaf o frenhinoedd Eingl Brynaich y mae cofnod amdano yw Ida, a ddaeth i'r orsedd tua 547. Unodd ŵyr Ida, Æthelfrith, deyrnas Deifr a'i deyrnas ei hun tua 604 i osod sylfeini teyrnas Northumbria.

Bu Cadwallon yn frenin yma, oblegid ei berthynas i Cunedda tan iddo gael ei ladd gan Oswallt.[angen ffynhonnell]

Mae'r ardal yn bwysig am sawl rheswm, gan gynnwys Llyfr Lindisfarne a pherthynas Beda a'r ardal. Ymladdodd Urien Rheged yn erbyn Eingl yr ardal gan eu hymlid o'r tir mawr i Lindisfarne.[5]

Ymhell ar ôl i'r deyrnas hon ddod i ben, parhawyd i ddefnyddio'r gair Bryneich am y Saeson e.e. yng ngwaith y Gogynfeirdd.

Cyfeiriadau golygu

  1.  Brynaich. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 21 Ionawr 2021.
  2. Llyfr Celtic culture: a historical encyclopedia, Volumes 1-5 By John T. Koch
  3. Jackson, LHEB tud 701-705
  4. Alcock, Economy, Society and Warefare among Britons and Saxons, tud 221, 255-266; Hope-Taylor, Yeavering
  5. Historia Brittonum, 63