Afon Derwent (Swydd Derby)
Afon yn Swydd Derby, Dwyrain Canolbarth Lloegr, yw Afon Derwent.
 | |
| Math | afon  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Swydd Derby |
| Gwlad |  Lloegr |
| Cyfesurynnau | 52.8738°N 1.3203°W, 53.4669°N 1.8132°W |
| Tarddiad | Peak District National Park |
| Aber | Afon Trent |
| Llednentydd | Bentley Brook, Burbage Brook, Markeaton Brook, Afon Amber, Afon Ashop, Afon Ecclesbourne, Afon Noe, Afon Westend, Afon Wye |
| Hyd | 80 cilometr |
| Llynnoedd | Howden Reservoir |
 | |
- Peidiwch â chymysgu'r afon hon â'r tair afon arall o'r un enw yng ngogledd Lloegr. Am yr afonydd eraill, gweler Afon Derwent.
Mae'n codi yn Ardal y Copaon i'r dwyrain o Glossop ac yn llifo 106 km i'r de, gan ymuno â Afon Trent i'r de o dref Derby.[1] Chwaraeodd yr afon ran bwysig yn natblygiad diwydiant yn yr ardal, mae'n gyflenwad bwysig o ddŵr croyw i ddinasoedd cyfagos ac yn atyniad twristaidd yn ei hun, bellach.[2]
Etymoleg a diwylliant Gymraeg
golygu
Mae Derwent yn deillio o enw afon Frythoneg *Deruentiū, wedi'i Ladineiddio fel Deruentiō, sy'n golygu "(Perthyn/Yn ymwneud â'r) Goedwig Coed Derw"; goroesodd hen enw'r afon mewn barddoniaeth Gymraeg ganoloesol, megis Pais Dinogad ynghlwm wrth y gerdd fwy Y Gododdin, fel Derwennydd.[3][4][5][6]
Cwrs
golyguMae'r Derwent yn tarddu o lwyfandir fynyddig gorsiog Bleaklow i'r gogledd o'r Snake Pass yn y Peak District.
Llifa'r Derwent trwy dair cronfa ddŵr yn fuan ar ôl ei darddiad: yn gyntaf Cronfa Howden, yna Cronfa Ddŵr Derwent ac yn olaf Cronfa Ddŵr Ladybower. Mae llednentydd Afon Westend ac Afon Ashop yn y Derwent bellach wedi ymgolli yng Nghronfa Howden a Chronfa Ddŵr Ladybower.
Ym mhentref Bamford mae Afon Noe yn llifo i'r Derwent ac ar ôl i'r afon groesi ystâd Chatsworth House, mae Afon Gwy yn llifo i mewn iddi yn Rowsley.
Ar ôl i'r Bentley Brook gyrraedd Derwent yn Matlock, mae Afon Amber yn cwrdd â'r afon yn Ambergate. Mae'r Derwent yn llifo trwy ganol Derby i lifo o'r diwedd yn Derwent Mouth i'r Trent.
Mae'r afon yn gwneud nifer o fwâu wrth ei cheg, gan ddod â chyfanswm ei hyd i 80 km, tra bod y llinell syth rhwng ei tharddiad a cheg y Derwent ychydig dros 55 km.
Defnydd o'r afon
golyguGwnaethpwyd y Derwent yn fordwyol rhwng aber y Trent a Derby gan benderfyniad Senedd San Steffan ym 1720. Yn 1795, stopiwyd y traffig cludo ar yr afon a'i symud i sianel Derby.
Rhwng Matlock Bath a Derby, defnyddiwyd yr afon i redeg nifer fawr o felinau cotwm. Mae'r melinau nyddu hyn yn cynnwys y Comfort Mill gan Richard Arkwright, y felin nyddu gyntaf sy'n cael ei phweru gan ddŵr. Mae'r felin nyddu hon a sawl un arall wedi'i chysegru i Safle Treftadaeth y Byd Melinau Cwm Derwent fel Safle Treftadaeth y Byd UNESCO.
Cwblhawyd cronfeydd Cronfa Howden a Chronfa Ddŵr Derwent yn rhannau uchaf yr afon ym 1916 i sicrhau cyflenwad dŵr i ddinasoedd Sheffield, Nottingham, Caerlŷr a Derby. Rhoddwyd cronfa Ladybower ar waith ym 1945 i ddiwallu'r anghenion dŵr cynyddol. Mae'r dŵr wedi'i drin o'r cronfeydd yn deillio o Draphont Ddŵr Cwm Derwent 45 km. Mae Cronfa Ddŵr Carsington hefyd wedi'i llenwi â dŵr o'r Derwent. Yn y gaeaf, mae dŵr o'r afon yn cael ei sianelu i Gronfa Ddŵr Carsington, sy'n cael ei ddychwelyd i'r afon ym misoedd sychach yr haf, gan ganiatáu i fwy o ddŵr na'r afon yn y cronfeydd dŵr eraill gael ei niweidio heb ganiatáu i'r tanlif sychu. Mae pob cronfa ddŵr yn cael ei rheoli heddiw gan Severn Trent Water.
Mae dyffryn y Derwent hefyd yn bwysig i draffig heblaw'r traffig cludo. Rhwng Derby a Rowsley, mae'r briffordd o Lundain i Fanceinion (A6) yn dilyn yr afon. Roedd llinell reilffordd Rheilffordd y Midland o Derby i Sheffield a Manceinion hefyd yn dilyn y Derwent. Mae'r llwybr i Sheffield bellach yn rhan o Brif Linell y Midland. Caewyd y llwybr i Fanceinion y tu ôl i Matlock ym 1968 ac mae heddiw rhwng Ambergate a Matlock Rheilffordd Dyffryn Derwent. Arweiniodd Rheilffordd Cromford a High Peak yn union fel Camlas Cromford trwy ddyffryn yr afon.
Oriel
golygu-
Tir corsiog yn Swains Greave, ar Bleaklow -
Yr afon ar ei huchaf, ar Howden Moor yn agos i'w tharddiad -
Cronfa Ddŵr Derwent, gyda'r afon yn rhaeadru lawr Howden Dam, a Howden Moor yn y cefndir -
Yr afon yn Calver -
Cored ar yr afon yn Chatsworth House -
Yra fon yn Matlock Bath, fel y'i gwelir o cerbyd cebl Heights of Abraham -
Dyffryn Derwent uwchlaw Whatstandwell -
Yr afon i'r de o Duffield -
Yr afon tu allan i Dŷ'r Cyngor yn Derby
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1:50 000 Scale Colour Raster (Map). Ordnance Survey. 2000.
- ↑ "River Derwent". Derbyshire UK. Cyrchwyd 9 Gorffennaf 2009.
- ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la langue gauloise, 2il arg. (Paris, 2003), tud. 141
- ↑ R. G. Gruffydd, "Where was Rhaeadr Derwennydd (Canu Aneirin line 1114)?', yn Celtic Language, Celtic Culture: A Festschrift for Eric P. Hamp, gol. A. T. E. Matonis a D. F. Melia (Van Nuys, Cal., 1990), tud. 261-6.
- ↑ T. M. Charles-Edwards, Wales and the Britons, 350-1064 (Rhydychen: Oxford University Press, 2013), tud. 369-70
- ↑ Ekwall, Eilert (1960) [1936]. The Concise Oxford Dictionary of English Place Names (arg. 4ed). Rhydychen: Clarendon Press. t. 143. ISBN 0-19-869103-3.CS1 maint: extra text (link)
Dolenni allanol
golygu- River Derwent ar Derbyshire UK
- A Brief Tour of the Derwent Archifwyd 2012-05-29 yn y Peiriant Wayback o Brifysgol Newcastle - Newcastle-upon-Tyne
- The Arkwright Society Archifwyd 2012-07-30 yn archive.today