Andrés Bello
Bardd ac ysgolhaig o Feneswela yn yr iaith Sbaeneg, a dreuliodd hefyd gyfnodau hir o'i oes yn ddiplomydd yn Lloegr ac yn addysgwr a gwleidydd yn Tsile, oedd Andrés Bello (29 Tachwedd 1781 – 15 Hydref 1865). Ystyrir yn un o'r deallusion pwysicaf yn hanes De America.
| Andrés Bello | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | Andrés de Jesús María y José Bello López  29 Tachwedd 1781 Caracas |
| Bu farw | 15 Hydref 1865 Santiago de Chile |
| Dinasyddiaeth | Tsile, Feneswela |
| Alma mater |
|
| Galwedigaeth | bardd, deddfwr, athronydd, addysgwr, ieithegydd, diplomydd, gwleidydd, cyfieithydd, hanesydd, llenor |
| Swydd | senator of Chile |
| Cyflogwr |
|
| Plant | Carlos Bello Boyland |
| llofnod | |
 | |
Aeth i Lundain yn 1810 gyda Simón Bolívar, ac yno arhosodd am 19 mlynedd. Parhaodd a'i waith llenyddol yn Lloegr, gan gynnwys ei farddoniaeth yn yr arddull newydd-glasurol.
Penodwyd i swydd wleidyddol yn Tsile, ac yno daeth yn weinyddwr Prifysgol Santiago. Cynhyrchodd gyfundrefn gyfraith Rufeinig i Tsile. Ysgrifennodd sawl gwerslyfr am ieithyddiaeth y Sbaeneg, gan gynnwys Gramática de la lengua castellana (1847) a Principios de derecho internacional (1844).
Bywyd cynnar yn Feneswela (1781–1810)
golyguGanwyd Andrés Bello yn Caracas, Rhaglywiaeth Granada Newydd, ar 29 Tachwedd 1781. Darllenodd y clasuron yn ei ieuenctid, a dylanwadwyd arno yn enwedig gan Fyrsil.
Astudiodd athroniaeth, cyfreitheg, a meddygaeth ym Mhrifysgol Feneswela. Daeth i adnabod y naturiaethwr Almaenig Alexander von Humboldt yn 1799, ac ymddiddorai felly ym mhwnc daearyddiaeth. Un o ddisgyblion Bello oedd y chwyldroadwr Simón Bolívar, a daeth y ddau ohonynt yn gyfeillion agos.[1]
Llysgenhadaeth i Brydain (1810–29)
golyguYn 1810, adeg gychwynnol Rhyfel Annibyniaeth Feneswela, aeth y llysgenhadaeth gyntaf o Feneswela i Deyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon. Ymunodd Bello â'r garfan hon dan arweiniad Bolívar, a oedd yn cynrychioli'r jwnta chwyldroadol. Yn sgil cwymp Gweriniaeth Gyntaf Feneswela yn 1812, ni allai Bello ddychwelyd i'w famwlad.
Er ei sefyllfa, cyd-olygodd y cylchgronau llenyddol La Biblioteca Americana (1823) ac El Repertorio Americano (1826–27).[2] Yn ystod ei gyfnod yn Lloegr, ysgrifennodd Bello ei farddoniaeth wychaf, y ddwy gerdd Silvas americanas a gyhoeddwyd yn Llundain yn 1826–27. Bwriad Bello i gychwyn oedd i gyfansoddi arwrgerdd hir dan yr enw "América", ond ni lwyddodd i'w gorffen.[1]
Gweithiodd Bello i lysgenadaethau Tsile a Cholombia, a bu hefyd yn addysgu.
Ei yrfa a diwedd ei oes yn Tsile (1829–65)
golyguAr gais llywodraeth Tsile, aeth Bello i Santiago de Chile yn 1829 i weithio yn y swyddfa dramor. Aeth ati i ad-drefnu'r brifysgol yn Santiago gan sefydlu Prifysgol Tsile a dal swydd rheithor y sefydliad hwnnw o 1843 i 1865. Gelwir y brifysgol yn aml yn la casa de Bello (tŷ Bello).[2] Bu hefyd yn golygu newyddiadur y llywodraeth, El Araucano.
Gwasanaethodd yn seneddwr yn Tsile o 1837 hyd at ei farwolaeth, a derbyniodd ddinasyddiaeth Tsileaidd. Bello oedd awdur Cyfraith Rufeinig Tsile, a ddaeth i rym yn 1855. Mabwysiadwyd y gyfraith honno gan lywodraethau Colombia ac Ecwador.
Bu farw yn Santiago ar 15 Hydref 1865 yn 83 oed.
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 (Saesneg) Andrés Bello. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 3 Mai 2019.
- ↑ 2.0 2.1 (Saesneg) Simon Collier, "Bello, Andrés (1781–1865)" yn Encyclopedia of Latin American History and Culture (Gale, 2008). Adalwyd ar 3 Mai 2019.
Darllen pellach
golygu- Rafael Caldera, Andrés Bello (1935).
- Ivan Jaksic, Andrés Bello: Scholarship and Nation-Building in Nineteenth-Century Latin America (Caergrawnt: Cambridge University Press, 2001).
- John Lynch (gol.), Andrés Bello: The London Years (1982).