Billy Bancroft

Roedd William James Bancroft (2 Mawrth 1871 - 3 Mawrth 1959) yn gefnwr rhyngwladol o Cymreig, a chwaraeodd rygbi clwb i Abertawe, a fu hefyd yn gricedwr sirol dros Forgannwg, ef oedd y chwaraewr proffesiynol cyntaf Morgannwg ym 1895.

Billy Bancroft

Bancroft yng nghrys rygbi Cymru
Enw llawn	William James Bancroft
Dyddiad geni	(1871-03-02)2 Mawrth 1871
Man geni	Abertawe
Dyddiad marw	3 Mawrth 1959(1959-03-03) (88 oed)
Lle marw	Abertawe
Taldra	5'5½"
Pwysau	11 st
Perthnasau nodedig	Jack Bancroft (brawd)
Gwaith	crydd
Gyrfa rygbi'r undeb
Gyrfa'n chwarae
Safle	#15 Cefnwr
Clybiau amatur
Blynyddoedd	Clwb / timau
1889–1903	Clwb Rygbi Abertawe CR Sir Forgannwg
Timau cenedlaethol
Blynydd.	Clybiau	Capiau
1890–1901	Cymru	33	(56)

Roedd Bancroft yn cael ei ystyried yn un o wir sêr cyntaf rygbi Cymru ac roedd yn chwarae rygbi gyda hunanhyder eithafol. Roedd ganddo gyflymder mawr ac roedd yn giciwr rhagorol o'r bêl, er bod rhai beirniaid yn teimlo bod ei chwarae amddiffynnol yn wan. Chwaraeodd ei frawd Jack rygbi i Gymru hefyd.

Cefndir

Ganwyd Bancroft yn nhafarn y Carmarthen Arms, Waterloo Street, Abertawe, yr hynaf o un ar ddeg o blant William Bancroft, crydd a gweithiwr criced proffesiynol, ac Emma (née Jones) ei wraig Yn ddwy flwydd oed aeth William iau i fyw gyda'i dad-cu ym mwthyn y tirmon yng nghornel de-orllewin cae pêl-droed a chriced St Helen yn Abertawe Cafodd ei addysgu yn ysgol elfennol St Helen, Abertawe. O ran ei waith beunyddiol roedd Billy yn grydd, fel ei dad.

Gyrfa rygbi clwb

Gwnaeth Bancroft ei ymddangosiad cyntaf i dîm rygbi Abertawe ar 5 Hydref 1889. Byddai'n chwarae i Abertawe trwy ei yrfa gyfan ac mae'n cael ei ystyried yn un o'r cefnwyr gorau a fu'n chwarae i'r clwb. Ef oedd prif sgoriwr pwyntiau Abertawe mewn deuddeg o'i bedair blynedd ar ddeg gyda'r tîm.

Gyrfa rygbi rhyngwladol

Derbyniodd Bancroft ei gap gyntaf ar 1 Chwefror 1890 yn erbyn yr Alban gan ddisodli Tommy England a anafwyd. Byddai Bancroft yn chwarae 33 gwaith yn olynol dros ei wlad, record wnaeth parhau hyd i Ken Jones wneud hynny ym 1954. Er mai dim ond dwy allan o'i naw gêm gyntaf dros Gymru bu Bancroft yn eu hennill, roedd yn rhan o dîm Cymru a enillodd eu Coron Driphlyg gyntaf ym 1893. Yng ngêm gyntaf y tymor hwnnw fe wnaeth Cymru wynebu Lloegr ym Mharc yr Arfau, Caerdydd. Heb fawr o amser ar ôl i chwarae a Chymru’n colli 9-11, dyfarnwyd cic gosb iddynt ger y llinell ystlys, 30 llath o linell gôl Lloegr. Galwodd capten Cymru, Arthur Gould Bancroft drosodd a dweud wrtho am gicio (o'r ddaear) am gôl. Mynnodd Bancroft adlamu am y gôl, ond gwaharddodd Gould hynny. Dechreuodd y ddau ddadlau o flaen y dorf gartref, nes i Gould daflu'r bêl i'r llawr a cherdded i ffwrdd mewn rhwystredigaeth. Llwyddodd Bancroft i gicio’r gôl adlam a fyddai’n ennill yr ornest i Gymru. Cafodd y gôl gosb hon, er iddi gael ei gollwng gan Bancroft, ei dyfarnu fel un deg, gan ei wneud y gôl gosb rygbi gyntaf erioed .

Ym 1899 mewn gêm yn erbyn Iwerddon ar Barc y Stradau, methodd Bancroft â chwblhau gêm ryngwladol am yr unig dro yn ei yrfa. Oherwydd bod dim rhwystrau o amgylch y cae roedd y dorf wedi'i leinio o amgylch yr ystlys. Gorfodwyd y dyfarnwr i ohirio’r ornest am hanner awr tra bod yr heddlu a swyddogion yn ceisio gorfodi’r dorf yn ôl. Yn ystod yr ail hanner ceisiodd Bancroft un arall o'i rediadau dwys enwog i geisio blino'r gwrthwynebwyr ond cafodd ei ddal gan, y brodyr Mick a Jack Ryan o dîm yr Iwerddon, a aeth i'r afael â Bancroft a'i ddympio dros y llinell ystlys i mewn i'r dorf. Glaniodd Bancroft yn lletchwith a thorri sawl asen, gan ei orfodi i ymddeol o'r gêm.

Ar ôl achos dysteb Gould, cafodd Bancroft y gapteniaeth ym 1898, ac arweiniodd Gymru i'w hail Goron Driphlyg ym 1900.

Gemau rhyngwladol

Cymru

• Lloegr 1890, 1891, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901
• Iwerddon 1890, 1891, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1898, 1899, 1900, 1901
• yr Alban 1890, 1891, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1899, 1900, 1901

Gyrfa criced

Chwaraeodd Bancroft griced am y tro gyntaf i Forgannwg yn 18 oed mewn gêm gyfeillgar yn erbyn Swydd Warwick ar Barc yr Arfau Caerdydd ym 1889. Yn fuan iawn daeth yn chwaraewr rheolaidd a phan benderfynodd Morgannwg benodi eu cricedwr proffesiynol cyntaf, tua chanol y 1890au, fe wnaethant ddewis Bancroft. Yn chwaraewr gwych yn gyffredinol ar lefel sirol, roedd Bancroft nid yn unig yn fatiwr a bowliwr, ond weithiau byddai'n sefyll i mewn fel ceidwad y wiced. Cynrychiolodd Morgannwg yn erbyn De Affrica ar eu taith o amgylch Prydain Fawr ym1894. Daeth ei record batio i Forgannwg i ben gyda chyfanswm o 8,250 o rediadau gyda'i sgôr gorau o 207 wedi ei gyrraedd yn erbyn Berkshire ym 1903.

Parhaodd cysylltiad Bancroft â Morgannwg ar ôl ei ymddeoliad fel chwaraewr, a hyfforddodd lawer o bobl ifanc a ddaeth trwy'r clwb, gan gynnwys cricedwr prawf y dyfodol, Gilbert Parkhouse.

Teulu

Ym 1892 priododd Bancroft â Harriet Florence Turnerbu iddynt bedair merch a thri mab.

Marwolaeth

Bu farw Bancroft yn nhŷ ei fab hynaf, Reginald yn Langland, Abertawe, yn 88 mlwydd oed a chladdwyd ef yn Ystum Llwynarth dridiau yn ddiweddarach.

Llyfryddiaeth

• Smith, David; Williams, Gareth (1980). Fields of Praise: The Official History of The Welsh Rugby Union. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru. ISBN 0-7083-0766-3.
• Thomas, Wayne (1979). A Century of Welsh Rugby Players. Ansells Ltd.