Brochwel Ysgithrog
Roedd Brochwel ap Cyngen (bu farw c. 560), a adnabyddir fel Brochwel Ysgrithrog yn frenin Teyrnas Powys. Mae'r llysenw anarferol Ysgithrog yn dod o "ysgythrddannedd". Ceir enghreifftiau o'r ffurf Brochfael ar ei enw yn ogystal.
| Brochwel Ysgithrog | |
|---|---|
| Ganwyd | 502  |
| Bu farw | 560 |
| Man preswyl | Powys |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | teyrn, pendefig |
| Blodeuodd | 550 |
| Swydd | tywysog |
| Tad | Cyngen Glodrydd |
| Mam | Tutglud ach Brychan |
| Priod | Arddun Penasgell |
| Plant | Cynan Garwyn, Tysilio, Aeddan ap Brochwel Yscythrog |
Roedd Brochwel yn fab Cyngen ac yn dad i Cynan Garwyn a Sant Tysilio, sylfaenydd yr hen eglwys ym Meifod. Dywedir fod ei brif lys ym Mhengwern ar safle Amwythig heddiw. Mae'r hanesydd o Sais Beda yn cyfeirio at rhyw "Brochmail" a fu ym Mrwydr Caer tua 613, ond mae'n amlwg nad Brochwel oedd hwn, gan fod ei ŵyr, Selyf ap Cynan yn frenin Powys yr adeg honno. Efallai fod y cyfeiriadau ato dan yr enw "Brochfael" yn deillio o'i gymysgu a'r person y mae Beda'n cyfeirio ato.
Nid oes fawr o gofnodion am ddidwyddiadau yn ystod teyrnasiad Brochwel, ond yr oedd beirdd diweddarach yn aml yn cyfeirio at Powys fel "gwlad Brochwel". Mae Brochwel yn ymddangos yn stori'r santes Melangell, pan mae ei gŵn hela yn ymlid ysgyfarnog, sy'n ffoi at Melangell ac ymguddio dan ei gwisg; mae Brochwel yn rhoi Pennant Melangell yn rhodd iddi.
Cyfeiriadau
golygu- Y Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940 (Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion)
- John Edward Lloyd (1911) A history of Wales from the earliest times to the Edwardian conquest (Longmans, Green & Co.)