Brwydr dyngedfennol yn hanes Hwngari oedd Brwydr Mohács, a ymladdwyd ar 29 Awst 1526 ger Mohács, Teyrnas Hwngari, gan luoedd Hwngari a'i chynghreiriaid dan arweiniad y Brenin Lajos II yn erbyn byddin oresgynnol yr Ymerodraeth Otomanaidd dan y Swltan Swleiman I. Bu'r Otomaniaid yn drech na'r Ewropeaid, ac yn sgil y frwydr rhannwyd Teyrnas Hwngari yn dridarn, gan ddod â'r rhyfeloedd Otomanaidd yn erbyn Hwngari i derfyn a nodi cyfnod newydd o frwydro yn erbyn y Frenhiniaeth Hapsbwrgaidd.

Brwydr Mohács
Paentiad o Frwydr Mohács gan Mór Than (1856).
Enghraifft o'r canlynolbrwydr Edit this on Wikidata
Dyddiad29 Awst 1526 Edit this on Wikidata
Rhan oOttoman–Hungarian Wars Edit this on Wikidata
LleoliadSátorhely Edit this on Wikidata
Map
GwladwriaethHwngari Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Nod yr Otomaniaid oedd i orchfygu Hwngari er mwyn ennill troedle i ehangu ffiniau'r ymerodraeth i Ganolbarth Ewrop. Yn y pum mlynedd cyn Brwydr Mohács, wedi cwymp Beograd i'r Otomaniaid ym 1521, cynlluniodd Swleiman i ddefnyddio ei diriogaeth a'i luoedd yn y Balcanau i lansio ymgyrch i oresgyn a gorchfygu Hwngari, ac felly ennill tra-arglwyddiaeth dros Dde Ddwyrain Ewrop oll, gyda golwg ar fygythio'r Frenhiniaeth Hapsbwrgaidd a'r Ymerodraeth Lân Rufeinig.

Mae union niferoedd y lluoedd yn ansicr, ond credir yr oedd rhyw 60,000 o Otomaniaid a 35,000 o Hwngariaid. Dros bum niwrnod, defnyddiodd byddin Swleiman bont nofiol i groesi Afon Dravar, ac arhosodd y Brenin Lajos i wynebu'r goresgynwyr ar faes gwastad a chorslyd ger Mohács. Gobaith yr Hwngariaid oedd i ddibynnu ar farchogion arfogedig i ruthro ar y gelyn a rhoi sioc iddynt. Fodd bynnag, yr oedd Swleiman yn arwain byddin amrywiol ac effeithiol, gan gynnwys troedfilwyr gydag arcwebysau (Janisariaid), marchfilwyr ysgeifn (siphai), a gynnau mawr. Er i'r marchfilwyr Hwngaraidd achosi colledion mawr i'r flaengad Otomanaidd, llwyddodd y Janisariaid i wthio'r Hwngariaid yn ôl, a thorrwyd rhengoedd y rheiny gan yr ergydion o ganonau'r Otomaniaid. Wrth i'r Hwngariaid encilio ar faes y gad, cawsant eu gorasgellu a'u hamgylchynu gan y marchfilwyr ysgeifn chwim. Dinistriwyd y fyddin Hwngaraidd, a chafodd y Brenin Lajos ei ladd wedi iddo gwympo o'i geffyl wrth geisio ffoi. Bu farw dim ond 2,000 o luoedd Swleiman, o'i cymharu â 18,000 o filwyr Hwngari.

Wedi'r fuddugoliaeth Otomanaidd, meddiannwyd canolbarth a thiriogaeth ddeheuol Hwngari ganddynt a rhannwyd y deyrnas yn dridarn: Hwngari Frenhinol, a barhaodd yn deyrnas dan reolaeth Tŷ Hapsbwrg; Hwngari Otomanaidd, a fu dan reolaeth yr ymerodraeth o 1541 hyd at ei hildio i'r Hapsbwrgiaid ym 1699; a Thywysogaeth Transylfania, a fyddai'n lled-annibynnol o 1570 nes iddi fynd yn ddarostyngedig i'r Hapsbwrgiaid ym 1711.

Cefndir

golygu

Dirywiad Teyrnas Hwngari

golygu

Rhyfeloedd Hwngari a'r Ymerodraeth Otomanaidd

golygu

Yn sgil cwymp Beograd, cynllun naturiol y Swltan Swleiman oedd i anelu ymestyn ffiniau ei ymerodraeth i Hwngari, ac i elwa ar drafferthion y deyrnas honno a'r rhyfeloedd eraill yn Ewrop a oedd yn amddifadu'r Brenin Lajos rhag cymorth milwrol digonol.[1]

Yr ymgyrch oresgynnol (Ebrill–Awst 1526)

golygu

Cychwynnodd yr ymgyrch i oresgyn Hwngari yn niwedd Ebrill 1526, pan ymadawodd y Swltan Swleiman Gaergystennin, gan ddechrau ar ymdaith i'r gorllewin.[1] Ychydig o ddyddiau'n ddiweddarach, croesodd y sipahi—marchfilwyr Anatolaidd—Gulfor Gallipoli, dan arweiniad Behram Pasha, a chyrhaeddasant Plovdiv ym Mwlgaria ar 21 Mai. Oddi yno, symudodd y fyddin ymlaen mewn dwy golofn i Sofia: y Janisariaid a'r magnelau ar yr hen ffordd Rufeinig drwy Borth Trajan, a'r marchfilwyr o Anatolia a Rwmelia drwy Fwlch Izladi. Wedi i'r lluoedd Rwmelaidd fwstro yn Sofia dan arweiniad Ibrahim Pasha, gydag atgyfnerthiadau o Janisariaid, ymadawodd y fyddin honno yn gyntaf i ddiogelu safle i groesi Afon Sava. Er i lawogydd trwm a thir lleidiog arafu'r ymdaith, codwyd pont ar draws yr afon erbyn 21 Mehefin, ac atgyfnerthwyd byddin Ibrahim gan luoedd o Fosnia a marchfilwyr ysgeifn (akinji).[2]

Ar 15 Awst, dechreuodd yr Otomaniaid adeiladu pont nofiol dros Afon Drava, a chyflawnwyd y gwaith erbyn diwedd 19 Awst.[3]

Paratoadau'r Hwngariaid

golygu

Dygwyd yn gyson amrywiaeth eang o wybodaeth am weithredoedd milwrol a gwleidyddol yr Otomaniaid i Buda, ac o'r herwydd anodd gan lywodraeth Hwngari oedd cydnabod beth oedd yn wir, a phenderfynu sut i ymateb. Ar gychwyn Ebrill 1526, rhagfynegodd yr Hwngariaid, yn gywir, yr oedd byddin Swleiman ar fin gadael Caergystennin, ond credasant y byddai'r Otomaniaid yn ymosod ar Foldafia a Thransylfania, nid Hwngari. Wrth i Swleiman gychwyn ei ymdaith, derbyniodd Pál Tomori, Archesgob Kalocsa a phencadlywydd Hwngari Isaf, ryw 25,000 o fflorinau oddi ar y Babaeth i dalu ei filwyr, ac aeth o Buda i Pétervárad (bellach Novi Sad, Serbia). Yn nechrau Mai, ymgynullodd nifer o longau, yn ogystal â rhannau o bont i'w hadeiladu, ym mhorthladd Beograd ar gydlif afonydd Donaw a Sava, a chafwyd newyddion sicr yn Buda bod lluoedd Otomanaidd yn symud i'r gorllewin. Fodd bynnag, bu sïon a chamwybodaeth ar led am drafferthion yn yr Ymerodraeth Otomanaidd, gan beri i rai yn Buda anwybyddu'r bygythiad. Ar ddechrau Mehefin, clywyd bod y Swltan a'i fyddin wedi ymadael Edirne ar ei ffordd i Hwngari, ond bu hefyd sôn yng Nghroatia iddo gael ei alw'n ôl i'r dwyrain yn sgil ymosodiad ar ei ymerodraeth gan y Saffafidiaid. Yng nghanol Mehefin, cafwyd newyddion pendant bod y Swltan wedi cyrraedd Plovdiv, a chydnabuwyd gwirionedd yr ymgyrch oresgynnol gan bawb.[4]

Pál Tomori oedd yn bennaf gyfrifol am baratoi yn yr wythnosau olaf i baratoi am y goresgyniad, gyda chymorth János Szápolyai, foifod Transylfania (a gynrychiolwyd gan ei nai). O'r diwedd, yn Awst 1526, galwyd byddin frenhinol o 25,000 o ddynion i wrthsefyll yr Otomaniaid. Trefnwyd hefyd byddin lai o faint gan Szápolyai yn Nhransylfania, ond methodd â chyrraedd y fyddin frenhinol cyn y frwydr. Er gwaethaf yr anhrefn, yr anghytuno, a'r afiechydon a ymledai drwy'r gwersyll milwrol, teimlad hyderus a gorchestaidd oedd gan yr Hwngariaid wrth ddynesu at y frwydr.[5]

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 Tamás Pálosfalvi, From Nicopolis to Mohács: A History of Ottoman-Hungarian Warfare, 1389–1526 (Leiden: Brill, 2018), tt. 424–5.
  2. Pálosfalvi, From Nicopolis to Mohács (2018), t. 425.
  3. Pálosfalvi, From Nicopolis to Mohács (2018), t. 430.
  4. Pálosfalvi, From Nicopolis to Mohács (2018), t. 426.
  5. Miklós Molnár, A Concise History of Hungary (Caergrawnt: Cambridge University Press, 2001), t. 85.