Camerŵn Almaenig

Gwladfa Almaenig yng ngorllewin Affrica rhwng 1884-1916.

Roedd Camerŵn Almaenig (Almaeneg: Kamerun) yn drefedigaeth (a hefyd yn amddiffynfa) o Ymerodraeth yr Almaen yn rhanbarth Gweriniaeth Camerŵn heddiw, Affrica, rhwng 1884 a 1916 (pan oresgynnwyd hi gan fyddinoedd Cynghreiriaid Prydain a Ffrainc yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf) a'i ddiddymu'n derfynol yn 1919.[1] Ar ei hanterth, roedd Camerŵn yr Almaen hefyd yn cynnwys rhannau o ogledd Gabon a'r Congo, rhan orllewinnol Gweriniaeth Canolbarth Affrica, de-orllewin Chad, a rhannau o ddwyrain Nigeria.

Camerŵn Almaenig
Mathgwlad ar un adeg, trefedigaeth Edit this on Wikidata
PrifddinasBuea, Yaoundé, Douala Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 12 Gorffennaf 1884 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolGerman West Africa, ymerodraeth drefedigaethol yr Almaen Edit this on Wikidata
GwladCamerŵn Almaenig Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau4.0369°N 9.6858°E Edit this on Wikidata
Map
Arianmarc yr Almaen Edit this on Wikidata
Map Almaeneg o Camerŵn Almaenig o lyfr ysgol

I ddechrau roedd gan y wladfa arwynebedd o 495,000 km², ac ar ôl caffael Camerŵn Newydd ym 1911, daeth i gael arwynebedd o 790,000 km² ac roedd tua 1.3 gwaith yn fwy na'r metropolis. Erbyn Cytundeb Versailles 1919 daeth Camerŵn yn feddiant swyddogol i Gynghrair y Cenhedloedd, a oedd yn ei dro yn ei orfodi i Brydain a Ffrainc. Ar ôl hynny rhannwyd Camerŵn yn Camerŵn Prydeinig a Chamerŵn Ffrengig.

 
Hynt ffiniau Gwladfa Camerŵn Almaenig
 
Kamerun ar ei faint fwyaf

Sefydlwyd y porth fasnachu Almaeneg gyntaf yn ardal Duala yn aber yr Afon Camerŵn (Delta Afon Wouri heddiw) ym 1868 gan y cwmni masnachu o Hamburg, C. Woermann. Ehangodd asiant y cwmni yn Gabon, Johannes Thormählen, weithgareddau i ddelta afon Camerŵn ac ym 1874, ynghyd ag asiant Woermann yn Liberia, Wilhelm Jantzen, sefydlodd y ddau fasnachwr eu cwmni eu hunain, Jantzen & Thormählen. Ehangodd y ddau dŷ yng Ngorllewin Affrica i longau gyda'u llongau hwylio a stêm eu hunain a sefydlodd wasanaeth teithwyr a chargo rheolaidd rhwng Hamburg a Douala.[2] Cafodd y rhain a chwmnïau eraill erwau helaeth gan benaethiaid lleol a dechreuwyd ar weithrediadau plannu systematig, gan gynnwys bananas.

Ym 1884, deisebodd Adolph Woermann, yn cynrychioli holl gwmnïau Gorllewin Affrica fel eu llefarydd, y swyddfa dramor am "amddiffyniad" gan Ymerodraeth yr Almaen. Ceisiodd y Canghellor Otto von Bismarck ddefnyddio masnachwyr lleol i reoli’r rhanbarth trwy “gwmnïau breintiedig”, fodd bynnag, ac mewn ymateb i gynnig Bismarck, tynnodd y cwmnïau eu deiseb yn ôl iddo.[3]

Wrth wraidd buddiannau busnes roedd mynd ar drywydd gweithgareddau busnes proffidiol o dan warchodaeth y Reich, ond roedd yr endidau hyn yn benderfynol o gadw'n glir o ymrwymiadau gwleidyddol. Yn olaf, ildiodd Bismarck i gynnig Woermann a gorchymyn i'r Morlys anfon cwch gwn. Fel sioe o ddiddordeb Almaenig, cyrhaeddodd y cwch gwn bach SMS Möwe Orllewin Affrica. [4]

Roedd gan yr Almaen ddiddordeb arbennig ym mhotensial amaethyddol Camerŵn ac roedd yn dibynnu ar gwmnïau mawr i'w hecsbloetio a'i allforio. Diffiniodd y Canghellor Bismarck drefn y blaenoriaethau fel a ganlyn: "yn gyntaf y masnachwr, yna'r milwr." O dan ddylanwad y dyn busnes Adolph Woermann, roedd ei gwmni wedi sefydlu tŷ masnachu yn Duala, roedd Bismarck yn argyhoeddedig o ddiddordeb y prosiect trefedigaethol . Ymsefydlodd cwmnïau masnachu Almaenig mawr (Woermann, Jantzen & Thoermalen) a delwyr (Sudkamerun Gesellschaft, Nord-West Kamerun Gesellschaft) yn llu. Ar ôl caniatáu i fusnesau mawr orfodi ei threfn, yn syml iawn roedd y llywodraeth yn eu cefnogi, yn eu hamddiffyn, ac yn atal gwrthryfeloedd brodorol.[5]

Roedd yr Almaen yn bwriadu adeiladu ymerodraeth fawr Affrica, gan gysylltu Kameroon trwy'r Congo â'i heiddo yn Nwyrain Affrica. Dywedodd gweinidog tramor yr Almaen ychydig cyn y Rhyfel Byd Cyntaf fod y Congo Gwlad Belg yn wladfa rhy fawr i wlad rhy fach.

Gwarchodfa Kamerun

golygu

Sefydlwyd amddiffynfa Kamerun yn ystod cyfnod imperialaidd Ewrop a adnabyddir yn gyffredinol fel y Ymgiprys am Affrica. Y fforiwr Almaenig Gustav Nachtigal , meddyg meddygol, conswl imperialaidd a chomisiynydd dros Orllewin Affrica, oedd y sbardun i sefydlu'r wladfa. Erbyn hyn, roedd mwy na dwsin o gwmnïau Almaeneg, wedi'u lleoli yn Hamburg a Bremen, yn cynnal busnes a phlanhigfeydd yn ymelwa yn Camerŵn.[6]

 
Plismyn yn ystod dathliad penblwydd William II yn 42 oed yn Duala (27 Ionawr 27 1901)
 
Cargo o fananas yn cael ei allforio i'r Almaen (1912)

Gyda chymorthdaliadau gan y trysorlys imperialaidd, adeiladodd y wladfa ddwy reilffordd o ddinas borthladd Duala i ddod â chynnyrch amaethyddol i'r farchnad: y llinell ogleddol 160 cilomedr i Fynyddoedd Manenguba, a llinell 300 cilometr arall o Makak i Afon Nyong.[7] Roedd yna hefyd system post a thelegraff helaeth a rhwydwaith llywio afonol gyda llongau gwladol a oedd yn cysylltu'r arfordir â'r tu mewn.

Ehangwyd yr amddiffynfa gyda chaffael Neukamerun ym 1911, fel rhan o setliad yr Argyfwng Agadir a ddatryswyd gan Gytundeb Fez.

Colledion yr Almaen

golygu

Ar ddechrau'r Rhyfel Byd Cyntaf , goresgynnodd milwyr Ffrainc, Gwlad Belg a Phrydain y wladfa Almaenig ym 1914 a'i meddiannu yn ystod ymgyrch Kamerun. Y gaer Almaenig olaf i ildio oedd Mora yng ngogledd y wladfa ym 1916.

Yn dilyn gorchfygiad yr Almaen, rhannodd Cytundeb Versailles y diriogaeth yn ddau fandad Cynghrair y Cenhedloedd (Dosbarth B) o dan weinyddiaeth Prydain Fawr a Ffrainc. Cafodd Camerŵn Ffrainc a rhan o Camerŵn Prydain eu hailuno yn 1961 fel Camerŵn.

Symbolau wedi'u cynllunio ar gyfer Kamerun

golygu

Ym 1914 gwnaed cyfres o ddrafftiau ar gyfer cynnig baneri ac arfbeisiau ar gyfer y trefedigaethau Almaenig. Fodd bynnag, dechreuodd y Rhyfel Byd Cyntaf cyn i'r cynlluniau gael eu cwblhau a'u rhoi ar waith. Yn dilyn gorchfygiad yn y rhyfel, collodd yr Almaen ei holl gytrefi ac felly ni roddwyd y symbolau ar waith.

Llyfryddiaeth a chyfeiriadau

golygu
  • DeLancey, Mark W.; DeLancey, Mark D. (2000). Historical Dictionary of the Republic of Cameroon (arg. 3rd). Lanham, Maryland: The Scarecrow Press. ISBN 0-8108-3775-7. OCLC 43324271.
  • Gorges, E. Howard (1923). The Great War in West Africa. London: Hutchinson & Co.
  • Haupt, Werner (1984). Deutschlands Schutzgebiete in Übersee 1884–1918 [Germany’s Overseas Protectorates 1884–1918]. Friedberg: Podzun-Pallas Verlag. ISBN 3-7909-0204-7.
  • Hoffmann, Florian (2007). Okkupation und Militärverwaltung in Kamerun. Etablierung und Institutionalisierung des kolonialen Gewaltmonopols. Göttingen: Cuvillier Verlag. ISBN 9783867274722.
  • "German Cameroons 1914". UniMaps. 2004. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 Ebrill 2013. Map of the territories exchanged between France and Germany at the Treaty of Fez.
  • Schaper, Ulrike (2012). Koloniale Verhandlungen. Gerichtsbarkeit, Verwaltung und Herrschaft in Kamerun 1884-1916. Frankfurt am Main 2012: Campus Verlag. ISBN 3-593-39639-4.CS1 maint: location (link)
  • Washausen, Helmut (1968). Hamburg und die Kolonialpolitik des Deutschen Reiches 1880 bis 1890 [Hamburg and Colonial Politics of the German Empire]. Hamburg: Hans Christians Verlag. OCLC 186017338.

Cyfeiriadau

golygu
  1. Kamerun – deutsche Kolonie von 1884 bis 1919, deutsche-schutzgebiete.de
  2. Washausen, Hamburg und die Kolonialpolitik, p. 68
  3. Washausen, Hamburg und die Kolonialpolitik, p. 116
  4. Haupt, Deutschlands Schutzgebiete, p. 57
  5. Thomas Deltombe, Manuel Domergue, Jacob Tatsita, KAMERUN !, La Découverte, 2019
  6. En 1911, el volumen total de comercio alcanzó más de 50 millones de marcos de oro. [Haupt, p. 64].
  7. Esta línea se extendió posteriormente hasta la actual capital de Camerún, Yaundé.

Dolenni allanol

golygu