Carchar Kilmainham

cyn garchar yn Iwerddon

Cyn-garchar Prydeinig yw Kilmainham Gaol (Gwyddeleg: Príosún Chill Mhaighneann) a ddefnyddiwyd i ddal nifer o chwyldroadwyr Cenedlaetholgar Gwrthryfel y Pasg (1916) yn garcharorion a'u dienyddio. Mae bellach yn amgueddfa ac ar agor i'r cyhoedd. Adnewyddwyd yr hen adeilad yn y 1950au.

Carchar Kilmainham
Mathdefunct prison, prison museum Edit this on Wikidata
Agoriad swyddogol1796, 1960s Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadKilmainham Edit this on Wikidata
SirSwydd Dulyn, Dulyn, Kilmainham Edit this on Wikidata
GwladBaner Gweriniaeth Iwerddon Gweriniaeth Iwerddon
Cyfesurynnau53.3417°N 6.3094°W Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethcofadail cenedlaethol Iwerddon Edit this on Wikidata
Manylion
Kilmainham Gaol (Príosún Chill Mhaighneann)
Cofeb i 'ferthyron' Rhyfel y Pasg.
Model o'r carchar

Mae hanes y carchar yn rhychwantu cyfnod pwysig yn hanes Iwerddon. Fe'i codwyd adeg y Ddeddf Uno, a'i gau yn dilyn sefydlu Saorstáit Éireann (Gwladwriaeth Rydd Iwerddon). Pan godwyd yr adeilad yn gyntaf yn 1796, fe'i galwyd "an priosún nua" ('y carchar newydd') i wahaniaethu rhyngddo a'r hen garchar tua dau gan metr i ffwrdd. Yna fe'i galwyd yn "Garchar Dinas Dulyn". Arferid crogi pobl o flaen y carchar yn dyddiau cynnar, ond ychydig iawn a grogwyd - yn gyhoeddus neu fel arall - o'r 1820au ymlaen.[1] Adeiladwyd 'cell grogi' yma yn 1819, ar y llawr cyntaf, rhwng yr adain ddwyreiniol a'r adain orllewinol.[1]

Cedwid i fyny at bump o bobl ymhob cell, heb wahanu o ran rhyw nag oedran: bu i blant mor ifanc â saith rannu cell gyda merched a dynion. Byddai ganddynt un gannwyll, a rhaid i honno bara am bythefnos. Prin fod iddynt gynhesrwydd na golau o gwbwl. Roedd pob cell ryw 28 metr sgwâr.[1] Yn aml y gwelid yr oedolion yn cael eu dedfrydu i'w halltudio i Awstralia.

Cyn-garcharorion

golygu
  • Henry Joy McCracken, 1796
  • Oliver Bond, 1798 (bu farw yma)
  • James Bartholomew Blackwell, 1799
  • James Napper Tandy, 1799
  • Robert Emmet, 1803
  • Anne Devlin, 1803
  • Thomas Russell, 1803
  • Michael Dwyer, 1803
  • William Smith O'Brien, 1848
  • Thomas Francis Meagher, 1848
  • Diarmaid Ó Donnabháin Rosa, 1867
  • John O'Connor Power, 1868
  • J. E. Kenny, 1881
  • Charles Stewart Parnell, 1881
  • William O'Brien, 1881
  • James Joseph O'Kelly, 1881
  • John Dillon, 1882
  • Willie Redmond, 1882
  • Joe Brady (llofruddiaethau Phoenix Park), 1883
  • Daniel Curley (llofruddiaethau Phoenix Park), 1883
  • Tim Kelly (llofruddiaethau Phoenix Park), 1883
  • Thomas Caffrey (llofruddiaethau Phoenix Park), 1883
  • Michael Fagan (llofruddiaethau Phoenix Park), 1883
  • Michael Davitt
  • Pádraig Mac Piarais (Patrick Pearse), 1916
  • Willie Pearse (brawd iau Patrick Pearse), 1916
  • Séamus Ó Conghaile (James Connolly) (saethwyd yn farw), 1916
  • Conn Colbert, 1916
  • Constance Markievicz, 1916
  • Éamon de Valera, 1916
  • Paul Galligan, 1916
  • John MacBride, 1916
  • Seosamh Pluincéad (Joseph Plunkett), 1916
  • Michael O'Hanrahan, 1916
  • Edward Daly, 1916
  • Grace Gifford (gwraig Joseph Plunkett), 1922
  • Ernie O'Malley
  • Peadar O'Donnell
  • Frank McBreen
  • Thomas MacDonagh, 1916
  • Tom Clarke, 1916
  • Mairead De Lappe (cyfnod Rhyfel Cartref Iwerddon; mam y darlledwr Proinsias Mac Aonghusa)
  • Madeleine Ffrench-Mullen, 1916

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 1.2 "Kilmainham Jail, Dublin". Tourist-information-dublin.co.uk. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-09-14. Cyrchwyd 2013-06-28.