Castell Ewlo

un o gastell y Tywysogion Cymreig, bellach yn adeilad rhestredig Gradd I ym Mhenarlâg

Castell canoloesol a godwyd gan frenhinoedd Gwynedd yn Sir y Fflint, gogledd-ddwyrain Cymru, yw Castell Ewlo. Saif ar fryncyn isel mewn coedwig ger pentref presennol Ewlo. Dyma safle mwyaf beiddgar unrhyw un o gestyll tywysogion Gwynedd, bron ar y ffin â Lloegr a dan drwyn garsiwn Caer.

Castell Ewlo
Mathcastell, cestyll y Tywysogion Cymreig Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1257 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadEwlo Edit this on Wikidata
SirSir y Fflint
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr64.7 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau53.199961°N 3.067223°W Edit this on Wikidata
Rheolir ganCadw Edit this on Wikidata
Map
PerchnogaethCadw Edit this on Wikidata
Statws treftadaethadeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwFL002 Edit this on Wikidata

Mae hanes cynnar y castell yn ansicr. Ymddengys fod Owain Gwynedd wedi codi castell mwnt a beili ar y safle tua'r flwyddyn 1146, er mwyn amddiffyn y mynediad ar hyd yr arfordir o Gaer i'r Berfeddwlad ac afon Conwy; llwybr arferol pawb a geisiai oresgyn Gwynedd o'r cyfeiriad yma.

Yn 1157 ymladdwyd brwydr yma rhwng y Saeson a meibion Owain Gwynedd. Y Cymry a orfu.

Mae'n bosibl fod Llywelyn ab Iorwerth wedi codi castell newydd yno i gymryd lle'r hen gastell pren tua 1220, ond does dim sicrwydd am hynny. Mae'r gorthwr o siâp apsidaidd yn debyg iawn i'r un a godwyd tua'r un amser yng Nghastell y Bere ym Meirionnydd.[1][2]

Codwyd castell o gerrig yn 1257 gan Llywelyn ap Gruffudd, gyda llenfur i amgau ward o flaen y gorthwr gyda thŵr crwn yn y gornel orllewinol. Roedd y llenfur yn amgae ffynnon hefyd. Roedd dau borth i'r castell ar ei newydd wedd, un i'r ward trwy'r llenfur a'r llall dros bont ar y ffos i ward mewnol y gorthwr.

Ar ôl Rhyfel 1af Annibyniaeth Cymru 1276-77 cododd y Saeson gastell newydd yn y Fflint a chollodd Castell Ewlo ei werth milwrol fel amddiffynfa mwyaf allanol Gwynedd, bron ar y ffin â Lloegr. Ymddengys fod rhan o'r castell wedi cael ei ddifetha'n fwriadol gan y Cymry cyn ei adael. Ni chafodd ei adfer ar ôl hynny ond erys adfeilion sylweddol ar y safle heddiw.

Mae'r castell yng ngofal Cadw. Gellir ei gyrraedd o lwybr o'r B5125, ger Ewlo.

Llyfryddiaeth

golygu
  • Richard Avent, Cestyll Tywysogion Cymru (Caerdydd, 1983)
  • Paul R. Davies, Castles of the Welsh Princes (Abertawe, 1988)

Cyfeiriadau

golygu
  1. Cestyll Tywysogion Cymru, tud. 38.
  2. Castles of the Welsh Princes, tud. 46.