Castell Gwydir

Castell Gwydir
Math	castell, tŷ caerog, amgueddfa hanes
Daearyddiaeth
Lleoliad	Trefriw
Sir	Conwy
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	9.6 metr
Cyfesurynnau	53.1329°N 3.80115°W
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Hen blasdy yn Nyffryn Conwy, ger Llanrwst, cartref hanesyddol Wyniaid Gwydir, yw Castell Gwydir (ceir y ffurfiau amgen Gwydyr a Gwyder). Gorwedd tua milltir i'r gorllewin o dref marchnad hynafol Llanrwst a 1.5 milltir i'r de o bentref Trefriw. Mae'r hen gastell yn blasdy crand erbyn hyn, ac wedi ei gosod ar dir gorlif gwastad Afon Conwy; i'r gorllewinol mae Coedwig Gwydyr.

Cysylltir Castell Gwydir yn bennaf â Syr John Wynn (1553-1627), awdur History of the Gwydir Family. Mae'r adeilad hardd yn dyddio o ail hanner y 16g. Fe'i adeiladwyd gan John Wyn ap Maredudd, taid Syr John.

Am flynyddoedd bu'n enwog am y peunod lliwgar a rodiai yn y gerddi ac ar hyd ben y muriau. Gwerthwyd y stad gan y teulu yn y 1890au. Mae'n gartref preifat heddiw ond yn agored i'r cyhoedd ar adegau.

Gwydir

Ceir sawl ffurf ar yr enw 'Gwydir', yn cynnwys 'Gwydyr' a 'Gwyder'. Nid yw'r ansicrwydd am y ffurf gywir yn rhywbeth newydd. Ar ddiwedd llythyr at Ieuan Fardd a ysgrifennwyd yn 1767, mae'r hynafiaethydd Richard Morris (1703 - 1779), un o Forysiaid Môn, yn dweud "Rhowch fy ngharedigol orchymyn at y Cyfaill mwyn Mr. Williams o Wedyr ynte Gwydyr, Gwydir, Gwydr, Gwaedir, Gwaederw etc. etc. Pa un yw'r goreu?".^[1]

Hanes

Dywedir bod amddiffynfa o rhyw fath wedi bod ar y safle ers 600. Daeth Gwydir yn gartref i linach y Wynniaid, a oedd ymhlith disgynyddion Brenhinoedd Gwynedd ac un o deuluoedd pwysicaf gogledd Cymru yn ystod cyfnod y Tuduriaid a'r Stiwartiaid.

Llyfryddiaeth

Gwydir Castle — A Brief History and Guide, Peter Welford, 2000
Gwydir Castle — Taflen Ymwelwyr
Castles in the Air, Judy Corbett, Ebury Press, 2004

Gweler hefyd

Coedwig Gwydyr

Cyfeiriadau

↑ Hugh Owen (gol.), Additional Letters of the Morrisses of Anglesey (1735-1786), Cyfrol II (Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, Llundain, 1949).

Dolenni allanol

(Saesneg) Gwefan Castell Gwydir
(Saesneg) Hanes mwy manwl
(Saesneg) Canllaw i Gastell Gwydir
(Saesneg) Hanes yr enw Archifwyd 2008-04-15 yn y Peiriant Wayback
(Saesneg) Capel Gwydir

Eginyn erthygl sydd uchod am fwrdeistref sirol Conwy. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

[1] Hugh Owen (gol.), Additional Letters of the Morrisses of Anglesey (1735-1786), Cyfrol II (Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, Llundain, 1949).

[1]