Grisial

Deunydd soled lle mae'r atomau a'r moleciwlau wedi'u gosod mewn haenau trefnus i greu strwythur microsgopig yw grisial neu crisial (enw gwrywaidd). Mae'r haenau hyn wedi'u cyplysu i ffurfio dellt sy'n ymestyn i bob cyfeiriad. Gellir adnabod math unigol o risial yn aml oherwydd ei siâp geometrig e.e. diamwnt, halen neu bluen eira. Gelwir yr astudiaeth o grisialau, y mathau a'u ffurfiad, yn grisialeg.

Grisial

Math	solid, sylwedd cemegol, cyflwr rhwym
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Grisialau o byrit haearn ar garreg o glai o Sbaen. Maint y crisial mwyaf: 31 mm o hyd a 512 g.

Halen, NaCl: Microscopig a macroscopig

Strwythur microsgopig halen cyffredin.

Grisial macroscopig (~16cm) o halen.

Daw'r gair grisial o'r Hen Roeg κρύσταλλος (krustallos), sef "rhew". Fe'i ceir yng ngwaith Guto'r Glyn a Lewis Glyn Cothi (Grwowndwal a grisial holl gred) yn y 15g.

Ceir amrywiaeth eang o grisialau, gan gynnwys y cewri uchod (diamwnt, halen), ond mae'r rhan fwyaf o grisialau anorganaidd yn glwstwr o grisialau (sef 'amlgrisial'), yn hytrach nag yn un grisial mawr e.e. llawer o greigiau, metalau a rhew. Ceir trydydd grŵp o solidau sef y rhai di-ffurf, amorffaidd, lle nad oes gan yr atomau unrhyw ffurf bendant e.e. gwydr, cwyr a sawl math o blastig.

Ar wahân i'r byd gwyddonol, defnyddir grisialau mewn meddygaeth amgen a defodau crefyddol, e.e. therapi grisial, a gyda gleiniau (sef crisialau i'w gwisgo ac i addurno), mewn swynion o fewn credoau fel Wica.

Oriel

• 
  Grisialau o inswlin
• 
  Barrug: math arbennig o risial rhew
• 
  Galiwm, metal sy'n ffurfio grisialau yn eitha hawdd
• 
  Grisial o apatite (blaen a chanol) ar rhodochroit rhomb (coch), ciwbiau o fflworit (piws), cwarts a chiwbiau llwch o byrit (melynfrown)
• 
  Silicon
• 
  Grisial o galcopyrit, gyda haen o fornit drosto; maint: 1.5 cm