Cynhadledd Aberdyfi
Cynhaliwyd Cynhadledd Aberdyfi wrth aber afon Dyfi yn 1216. Dyma'r gynhadledd a welodd arweinwyr y Cymry yn cydnabod Llywelyn Fawr yn Dywysog ar y wlad.
 | |
| Dyddiad | 1216  |
|---|---|
| Lleoliad | Aberdyfi |
| Gwladwriaeth | Cymru |
Roedd Cynhadledd Aberdyfi yn coroni ymgyrchoedd llwyddiannus Llywelyn yn y de yn 1215. Arweiniodd Llywelyn fyddin fawr oedd yn cynnwys tywysogion Deheubarth a chanolbarth Cymru ac adenillwyd darnau sylweddol o dir o ddwylo'r Saeson ac arglwyddi'r Mers.
Mae union leoliad y gynhadledd yn anhysbys, ond gellid tybio mae rhywle rhwng Pennal a Machynlleth y'i cynhaliwyd yn hytrach nag ar safle tref Aberdyfi ei hun. Dyma'r man lle roedd ffiniau Gwynedd, Powys, a Deheubarth yn cwrdd yn yr Oesoedd Canol a diau fod yr atgof am gynhadledd debyg gan y brenin Maelgwn Gwynedd ar ddechrau'r 6g yn rheswm arall dros ei chynnal yno.
Y gynhadledd
golygu
Cryfhaodd Llywelyn ei ddylanwad yn y De yn ystod Cynhadledd Aberdyfi yn 1216. Sefyflodd ei hun fel arglwydd dros feibion ac wyrion yr Arglwydd Rhys gan rannu tiroedd Rhys rhyngddynt heb gymryd tir iddo ef ei hun. Gwnaed hyn o flaen cynulliad o bennaethiaid ac yn ôl yr awdur John Edward Lloyd, gellir ystyried hwn "bron yn senedd Gymreig, y cyntaf o'i fath" ond heb eu casglu dan ofyniad cyfraith.[1]
Cadarnhaodd y gynhadledd awdurdod Llywelyn Fawr fel arweinydd y tywysogion Cymreig. Talodd y tywysogion hynny wrogaeth ffiwdal iddo. Daeth y gynhaledd i ben blynydoedd o ymrafael rhwng disgynyddion yr Arglwydd Rhys. Cafodd Maelgwn ap Rhys gantrefi Gwarthaf (gyda Chaerfyrddin), Cemais, Emlyn, Mallaen a Hirfryn yn Ystrad Tywi a chymydau Gwynionydd a Mabwnion yng Ngheredigion. Cafodd Rhys Gryg y Cantref Mawr a'r Cantref Bychan (heb Mallaen a Hirfryn), Cydweli a Charnwyllion. Rhoddwyd canolbarth a gogledd Ceredigion i feibion Gruffudd ap Rhys, sef Rhys Ieuanc ac Owain ap Gruffudd, yn cynnwys castell Aberteifi. Ni chymerodd Llywelyn Fawr ddim iddo'i hun, gan fodloni ar dderbyn gwrogaeth y tywysogion ac arglwyddi.[2]
Cafodd y tir ei rannu rhwng disgynyddion yr Arglwydd Rhys yn union â Chyfraith Hywel. Rhannodd yr hawlwr ieuengaf y tir ond rhoddwyd y dewis cyntaf ar y rhaniadau i'r hawlwr hynaf.[3]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Lloyd, John Edward (1912). A history of Wales from the earliest times to the Edwardian conquest. Robarts - University of Toronto. London Longmans, Green. t. 649.
- ↑ A. H. Williams, An Introduction to the History of Wales, cyfrol 2, tud. 71.
- ↑ R. R. Davies, Conquest, Co-existence and Change (Rhydychen, 1991), tud. 228.