Mae eglwys golegol neu eglwys golegaidd[1] yn eglwys lle cynhelir y gwasanaethau gan goleg o canoniaid, sef cymuned o glerigwyr nad oeddent yn fynachod. Trefnir y gymuned fel corff hunanlywodraethol, a all gael ei lywyddu gan ddeon neu brofost.

Eglwys golegol
Enghraifft o'r canlynolbuilding type Edit this on Wikidata
Matheglwys, eglwys Gatholig Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

O ran ei llywodraethu a'i defodau crefyddol mae eglwys golegol yn debyg i eglwys gadeiriol, er nad yw'n gartref i esgob ac nid oes ganddi esgobaeth. Yn hanesyddol, roedd eglwysi colegol yn aml yn cael eu cefnogi gan diroedd helaeth a ddelid gan yr eglwys, neu gan incwm degwm.

Cyn Diwygiad Lloegr yn nheyrasiad Harri VIII, roedd cryn nifer o eglwysi colegol yn Lloegr a Chymru, ond diddymwyd y rhan fwyaf ohonynt bryd hynny. Yng Nghymru roedd yr eglwysi canlynol yn golegol:

Cyfeiriadau

golygu
  1. Geiriadur yr Academi, s.v. "collegiate"

Llenyddiaeth

golygu
  • Paul Jeffery, The Collegiate Churches of England and Wales (Llundain: Robert Hale, 2004)