Gwilym Eirwyn Jones

saer coed, diddanwr, cenedlaetholwr
(Ailgyfeiriad o Eirwyn Pontshân)

Saer coed, diddanwr a chenedlaetholwr oedd Gwilym Eirwyn Jones a adwaenid fel Eirwyn Pontshân (31 Awst 192212 Chwefror 1994).[1]

Gwilym Eirwyn Jones
Ganwyd31 Awst 1922 Edit this on Wikidata
Talgarreg Edit this on Wikidata
Bu farw12 Chwefror 1994 Edit this on Wikidata
Talgarreg Edit this on Wikidata
Dinasyddiaethy Deyrnas Unedig, Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon Edit this on Wikidata
Galwedigaethgwaith y saer, digrifwr Edit this on Wikidata

Bywgraffiad

golygu

Ganwyd Eirwyn Pontshân ym Mhreswylfa, Talgarreg yn fab i Mary Theodosia Jones. Roedd ganddo chwaer, Margaret Irene (Magina) Jones (wedyn Thomas).

Gadawodd Eirwyn yr ysgol leol yn bedair ar ddeg oed i ddilyn prentisiaeth fel saer coed, ac fel prentis bu'n gweithio'n ddi-dâl am ddwy flynedd. Wedi hynny bu'n gweithio i wahanol gyflogwyr ledled Sir Aberteifi a thu hwnt. Aeth ei waith ag ef am gyfnod i ardal Sblot yng Nghaerdydd. Ymhlith cyflogwyr eraill roedd y Cyngor Sir, ac Urdd Gobaith Cymru pan fu Eirwyn yn gweithio yn Neuadd Pantyfedwen, Y Borth.

Adeg yr Ail Ryfel Byd methodd ei brawf meddygol a bu'n löwr yn ardal Cross Hands. Ddiwedd y pumdegau aeth ar ei liwt ei hun fel saer coed ac ymgymerwr angladdau gan symud yn ôl i Dalgarreg, i'r Waunwen. Sefydlodd weithdy yn y pentref. Y dylanwadau mawr arno yno oedd prifathro'r ysgol leol, Tom Stephens a Dewi Emrys, a dreuliodd gyfnod o un mlynedd ar ddeg yn byw yn Y Bwthyn. Bu'n mynychu dosbarthiadau nos Dewi a bu'n aelod o'i gwmni drama.

Symudodd y teulu i gyrion y pentref yn 1959, i dyddyn a elwid Black Lion. Newidiodd Eirwyn enw'r tŷ i Godre'r Garn. Yno yn y gweithdy gerllaw'r tŷ y treuliodd weddill ei ddyddiau gwaith. Yn 1962 penderfynodd werthu'r tŷ a'r tir. Yna deallodd mai dyn o Essex oedd y darpar brynwr. Gwrthododd barhau â'r gwerthiant a mynnodd ddal gafael ar y lle. Yno y bu hyd ei farw ar 12 Chwefror 1994. Claddwyd ef ym mynwent Pisgah, nid nepell oddi wrth fedd un o'i arwyr, Dewi Emrys.[1]

Y digrifwr

golygu

Fe'i gwelwyd yn aml ar lwyfannau noson lawn ond yr Eisteddfod Genedlaethol oedd ei brif lwyfan. Tueddai i gynnal sesiynau byrfyfyr. Yn hytrach na rhaffu jôcs, adrodd hanesion oedd wedi eu seilio ar brofiadau personol a wnâi. Disgrifiwyd ef fel comedïwr amgen, a hynny cyn i'r ymadrodd gael ei fathu. Bu'n mynychu'r Brifwyl yn ddi-dor o Eisteddfod Aberteifi 1942 tan ddechrau'r nawdegau.

Yn Eisteddfod Aberystwyth yn 1952 sefydlwyd Undeb y Tancwyr (Undeb Cenedlaethol Tancwyr Cymru) gan Harris Thomas, pensaer o Gaernarfon a'i wraig Stella. Penodwyd Eirwyn yn Llywydd Oes Anrhydeddus. Mudiad llac ond gyda'i anthem a'i faner ei hun oedd hwn. Dyna hefyd pryd y gwelwyd Eirwyn gyntaf yn ei gap gwyn, a ddaeth yn fath o arwyddlun swyddogol iddo. Daeth y dyn bach â'r mwstash a'r cap gwyn yn ffigwr cenedlaethol. Yn Eisteddfod Abergwaun a'r Fro 1986 urddwyd ef yn aelod o'r Orsedd fel Pontshân.[1]

Bywyd personol

golygu

Yn 1947 priododd ag Elizabeth Mary Thomas o Drisant. Ganwyd iddynt ddau o blant, Blodeuwedd ac Idwal ac am gyfnod roedd y ddau yn byw mewn dwy stafell mewn tŷ yn y Borth. Bu'r teulu'n byw mewn nifer o lefydd yng ngogledd y sir yn cynnwys Glyn Helyg ym Mro Gynin, yn Y Bwthyn ym Mhen-y-garn ac yn Nhroedrhiwfelen ger Tre Taliesin. Symudasant wedyn yn ôl i dde'r sir i Bengelli, Pontshân, a thra bu yno y daeth i gael ei adnabod fel Eirwyn Pontshân.[1]

Disgyddiaeth

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 1.2 1.3  Bywgraffiadur - JONES, GWILYM EIRWYN. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adalwyd ar 13 Chwefror 2017.