El Salfador
Gweriniaeth Sbaeneg yng Nghanolbarth America sy'n ffinio â'r Cefnfor Tawel i'r de, Gwatemala i'r gorllewin, ac Hondwras i'r gogledd a'r dwyrain yw Gweriniaeth El Salfador neu El Salvador (Sbaeneg: República de El Salvador, /re'puβlika ðe el salβa'ðor/).
 | |
| República de El Salvador | |
 | |
| Arwyddair | Duw, Undod, Rhyddid  |
|---|---|
| Math | gwladwriaeth sofran, gwlad |
| Enwyd ar ôl | Redeemer |
| Prifddinas | San Salvador |
| Poblogaeth | 6,420,746 |
| Sefydlwyd | 1810 (Anibyniaeth oddi wrth Sbaen) 15 Medi 1821 (cydnabod gan Sbaen) |
| Anthem | Himno Nacional de El Salvador |
| Pennaeth llywodraeth | Nayib Bukele |
| Cylchfa amser | UTC−06:00 |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Sbaeneg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | America Ladin, Canolbarth America, America Sbaenig |
| Gwlad | El Salfador |
| Arwynebedd | 20,742 ±1 km² |
| Yn ffinio gyda | Hondwras, Gwatemala |
| Cyfesurynnau | 13.66889°N 88.86611°W |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Llywodraeth El Salfador |
| Corff deddfwriaethol | Cynulliad Deddfwriaethol |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd |
| Pennaeth y wladwriaeth | Nayib Bukele |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Arlywydd |
| Pennaeth y Llywodraeth | Nayib Bukele |
 | |
 | |
| Arian | doler yr Unol Daleithiau, Bitcoin |
| Canran y diwaith | 6 ±1 % |
| Cyfartaledd plant | 1.931 |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.7 |
HanesGolygu
Gorchfygwyd El Salfador, oedd yn rhan o'r Deyrnas Astecaidd, gan y Sbaenwyr yn 1526, ac enillodd annibyniaeth yn 1821. Roedd yn aelod o Ffederasiwn Canolbarth America tan ei ddiddymiad yn 1839, a daeth yn weriniaeth yn 1841. Yng nghanol yr ugeinfed ganrif rheolwyd y wlad gan unbenaethau a dioddefodd o ansefydlogrwydd gwleidyddol. Bu wrthdaro â Hondwras yn 1965 ac yn Rhyfel Pêl-droed 1969. Parhaodd yr ansefydlogrwydd gwleidyddol i'r 1970au gyda gweithredoedd herwfilwrol yn erbyn y llywodraeth a gefnogwyd gan yr Unol Daleithiau. Yn dilyn bradlofruddiaeth Archesgob El Salfador Óscar Romero yn 1980 dechreuodd Rhyfel Cartref El Salfador, lle bu farw 75 000 a daeth nifer yn ffoaduriaid. Arwyddwyd cytundeb heddwch yn 1992; o dan delerau'r cadoediad cydnabuwyd y grŵp herwfilwrol asgell chwith Frente Farabundo Martí para la Liberación Nacional (FMLN) fel plaid wleidyddol ac aethant ymlaen i ennill seddi yn etholiadau deddfwriaethol 1994, pan ddaeth yr Alianza Republicana Nacionalista (ARENA) asgell dde i rym. Achosodd ddaeargrynfeydd difrod eang yn 2001.
GwleidyddiaethGolygu
Llywodraethir El Salfador gan Arlywydd a etholir pob pum mlynedd, a Chynulliad Cenedlaethol democrataidd gyda 60 o aelodau.
DaearyddiaethGolygu
Mae dwy gadwyn folcanig sy'n llwybro o ddwyrain i orllewin El Salfador yn rhannu'r wlad yn dri rhanbarth daearyddol: llain gul arfordirol yn y de, dyffrynnoedd a llwyfandiroedd ucheldirol gydag uchder cyfartalog o 600 m yng nghanolbarth y wlad, a mynyddoedd yn y gogledd (gyda Santa Ana (2381 m) fel man uchaf y wlad). Mae'r Afon Lempa, sy'n croesi ffin ogleddol El Salfador â Hondwras a gyda'i tharddle yng NGwatemala, yn rhedeg yn ddeheuol trwy'r wlad i'r Cefnfor Tawel. Mae nifer o lynnoedd folcanig yn El Salfador, ac mae daeargrynfeydd yn gyffredin. El Salfador yw'r unig wlad yng Nghanol America heb arfordir ar Gefnfor yr Iwerydd.
Adrannau a bwrdeistrefiGolygu
- Gweler hefyd: Rhestr dinasoedd El Salfador.
Rhannir El Salfador yn 14 o adrannau (departamentos), a phob un adran wedi'i isrannu'n 267 o fwrdeistrefi (municipios). Yr adrannau yw:
DemograffegGolygu
Mae tua 7 miliwn o bobl yn byw yn El Salfador; 90% ohonynt yn mestizo (hil gymysg), 9% yn wyn ac 1% yn frodorol. El Salfador yw'r wlad gyda'r dwysedd poblogaeth mwyaf yng Nghanolbarth America (318.7/km²). Mae 62% o'r boblogaeth yn byw mewn ardaloedd trefol a 38% yn byw yng nghefn gwlad.[1] Mae 80% o Salfadoriaid yn Gatholigion Rhufeinig, 18% yn efengylaidd a 2% yn grefydd arall neu ddim yn dilyn crefydd o gwbwl.[1]
TwristiaethGolygu
[1] Mae nifer y twristiaid sy'n ymweld ag El Salfador wedi cynyddu yn sgil dyfodiad heddwch i'r wlad yn y blynyddoedd diweddar, gyda'r mwyafrif yn dod i fwynhau cyrchfannau arfordirol a thraethau El Salfador. Ond mae trosedd, daeargrynfeydd a chostau uchel am ystafelloedd a theithiau awyr dal i rwystro'r diwydiant.
Bu nifer y twristiaid yn cynyddu 29% yn 2002 i 951 000 o ymwelwyr, tua un am bob 6.8 Salfadoriad. Daeth 31% ohonynt o Gwatemala, 22% o Unol Daleithiau America, 17% o Hondwras a'r 30% gweddill o wledydd eraill.
AddysgGolygu
[1] Seilir cyfundrefn addysg El Salfador ar yr un Americanaidd. Y lefel llythrennedd yw 79%; mae addysg wedi'i chyfyngu mewn ardaloedd gwledig. Mae gan El Salfador 118 491 o fyfyrwyr (2004), a'r oedran i adael ysgol yw 15.
CyfeiriadauGolygu
Cysyllltiadau allanolGolygu
Gwefannau'r llywodraethGolygu
- (Sbaeneg) Casa Presidencial Archifwyd 2007-04-10 yn y Peiriant Wayback. – Arlywydd El Salfador
- (Sbaeneg) Asamblea Legislativa – Cynulliad Deddfwriaethol
- (Sbaeneg) Ministerio de Defensa Nacional – Gweinyddiaeth Amddiffyn
- (Sbaeneg) Fuerza Aerea Salvadoreña – Awyrlu El Salfador
- (Sbaeneg) Ministerio de Medio Ambiente y Recursos Naturales – Gweinyddiaeth yr Amgylchedd ac Adnoddau Naturiol
- (Sbaeneg) Ministerio de Relaciones Exteriores – Gweinyddiaeth Materion Tramor
- (Sbaeneg) Ministerio de Economía Archifwyd 2005-09-08 yn y Peiriant Wayback. – Gweinyddiaeth yr Economi
- (Sbaeneg) Ministerio de Turismo Archifwyd 2006-04-24 yn y Peiriant Wayback. – Gweinyddiaeth Twristiaeth
- (Sbaeneg) Corte Suprema de Justicia Archifwyd 2005-08-28 yn y Peiriant Wayback. – Llys Gorchuaf am Gyfiawnder
- (Sbaeneg) Procuraduría para la Defensa de los Derechos Humanos – Swyddfa'r Barnwr-Llysddadleuwr-Cyffredinol dros Amddiffyniad Hawliau Dynol
- (Sbaeneg) Banco Central de Reserva de El Salvador – Banc Cronfa Ganolog El Salfador
Gwefannau'r cyfryngauGolygu
Gwefannau newyddionGolygu
- (Sbaeneg) La Prensa Grafica
Gwefannau teleduGolygu
- (Sbaeneg) Canal 12
- (Sbaeneg) Canal 21 Archifwyd 2007-04-08 yn y Peiriant Wayback.