Goronwy ab Ednyfed
Goronwy ab Ednyfed (tua 1205? - 17 Hydref 1268) oedd distain Teyrnas Gwynedd yn oes Llywelyn ap Gruffudd. Ei frawd oedd Tudur ab Ednyfed, a olynodd Goronwy fel distain.[1]
| Goronwy ab Ednyfed | |
|---|---|
| Ganwyd | 1205  |
| Bu farw | 17 Hydref 1268 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Tad | Ednyfed Fychan |
| Mam | Gwenllian ferch Rhys |
| Priod | Morfudd ferch Meurig |
| Plant | Tudur Hen, Goronwy ab Ednyfed Fychan o Dref Castell, Alis ferch Goronwy ab Ednyfed Fychan, Gwilym ap Gronwy ab Ednyfed Fychan ap Cynwrig |
Bywgraffiad golygu
Roedd Goronwy (ceir y ffurf 'Goronw' weithiau) yn fab i Ednyfed Fychan, distain Llywelyn Fawr, a Gwenllian ferch yr Arglwydd Rhys. Mae'n bosibl fod enw Goronwy ymhlith y rhestr o dystion a geir i un o gytundebau Llywelyn Fawr mor gynnar â 1222. Mae'n debyg felly ei fod wedi gwasanaethu fel swyddog llys gyda'i dad cyn cymryd drosodd fel distain Gwynedd ar ei farwolaeth yn 1246, neu yn y blynyddoedd rhwng hynny a 1258. Ond mewn un ffynhonnell (yn unig), dywedir mai un arall o feibion Ednyfed, Gruffudd ab Ednyfed, oedd distain Gwynedd o 1246 hyd 1256. Felly ceir peth ansicrwydd am yr olyniaeth yn y cyfnod hwnnw.[1]
Gwyddys i sicrwydd ei fod yn dyst i ddogfennau sy'n ymwneud â Gwynedd rhwng 1258 ac 1268, dan Lywelyn ap Gruffudd. Fel distain Gwynedd, arweiniodd fyddin nerthol gyda Maredudd ap Rhys, Rhys Fychan a Maredudd ab Owain o Ddeheubarth (perthnasau gwaed i Oronwy ill tri) yn erbyn Normaniaid Gwent a lluoedd brenin Lloegr yno ym mis Mawrth 1263. Y cyfeiriad olaf ato yn y dogfennau swyddogol yw fel cymrodeddwr i gymrodi rhwng Llywelyn ap Gruffudd a Gilbert de Clare ar ôl cyrchoedd Llywelyn ar Forgannwg, dyddiedig 27 Medi, 1268.[1]
Roedd gan Oronwy dir gan ei dad Ednyfed ym Môn, Arllechwedd a Cheredigion.[1]
Bu farw Goronwy ar noswyl Luc, sef 17 Hydref 1268, yn ôl Brut y Tywysogion:
- 'Blwyddyn wedi hynny y bu farw Goronw fab Ednyfed, distain i'r tywysog, noswyl Sain Luc Efenglywr, gŵr ardderchog yn arfau a hael o roddion a doeth ei gyngor a chywir ei weithred a digrif ("hyfryd") ei eiriau.'
- (Brut y Tywysogion 1268, orgraff ddiweddar).[1]
Canodd y Prydydd Bychan farwnad iddo. Mae'r testun yn fylchog iawn ac nid yw'n ychwanegu odid dim i'n gwybodaeth. Canodd Bleddyn Fardd farwnad iddo yn ogystal, sy'n cyfeirio at y cyrch ar Went a'r golled ar ei ôl. Mae'r ffaith iddo farw mor fuan ar ôl y brwydro yng Ngwent yn awgrymu ei fod wedi ei anafu yno, ond does dim prawf am hynny.[2]
Cof golygu
Ond cedwir cof am Oronwy ab Ednyfed mewn englyn poblogaidd sydd i'w cael mewn sawl llawysgrif. Mae'n tadogi'r geiriau hyn ar ysbryd Goronwy ar ôl marwolaeth Llywelyn yn 1282:
- Dywed i wŷr Gwynedd galon-galed
- Mai myfi yw Gronw, gwirfab Ednyfed.
- Pe buaswn i byw gyd'm llyw
- Nis lladdesid cyn hawsed.[2]
Cyfeiriadau golygu
| O'i flaen : Ednyfed Fychan |
Disteiniaid Gwynedd Goronwy ab Ednyfed |
Olynydd : Tudur ab Ednyfed |