Wicipedia

Homo naledi

Homo naledi
Amrediad amseryddol: 0.335–0.236 Miliwn o fl. CP
↓
[1]
Enghreifftiau o rai o'r esgyrn
Lleoliad y darganfyddiad yn Ne Affrica
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas: Animalia
Ffylwm: Chordata
Dosbarth: Mamalia
Urdd: Deudroedolyn
(Primates)
Teulu: Hominidae
Genws: Homo
Rhywogaeth: †H. naledi
Enw deuenwol
Homo naledi
Lee R. Berger et al., 2015

Rhywogaeth o hominin a ddifodwyd yw Homo naledi a ddarganfuwyd yn 2013 yn 'Ogof y Seren sy'n Codi', De Affrica; fe'i haseiniwyd i'r genws Homo.[2] Cyhoeddwyd gwybodaeth am y darganfyddiad mewn cyhoeddiad academaidd yn 2015 a chludwyd dros 1,550 o esgyrn 15 unigolyn o Ogof y 'Rising Star' yn Ne Affrica i'r wyneb mewn ymchwiliad dan arweiniad yr archaeolegydd Lee Berger o Johannesburg.[3] Erbyn heddiw (2023) credir fod yr esgyrn yn 335,000–236,000 o flynyddoedd oed, felly roedd y rhywogaeth hon yn byw yn y Pleistosen Canol (neu'r Chibanian). Er i gymaint o esgyrn ddo i'r fei, mae union ddosbarthiad o ran rhywogaethau Homo eraill ychydig yn aneglur.[4]

Yn 2017 cafwyd adroddiad gan Hawks et al. (2017) fod o leiaf 3 unigolyn arall (dau oedolyn a phlentyn) wedi'u canfod mewn ail siambar, a elwir yn Lesedi ("golau" yn yr iaith Sotho-Tswana).[5][6]

Ceir tystiolaeth i'r cyrff gael eu taflu neu iddynt ddisgyn i fewn i'r ogof tua'r un amser ag y buont farw. Ceir peth tystiolaeth iddynt gael eu gosod ymhen pellaf yr ogof yn fwriadol, mewn defod, sy'n golygu wedyn nad Homo sapiens yn unig oedd yn cael gwared a'u meirw mewn dull arbennig.[6][7][8]

Dyddio golygu

Disgrifiwyd Homo naledi yn ffurfiol ym Medi 2015 gan 47 o awduron a gynigiodd fod yr esgyrn yn perthyn i rywogaeth newydd sbon a rhoddwyd dwy filiwn o flynyddoedd fel oedran, cyn gwneud unrhyw arbrofion.[9] Yn dilyn technegau dyddio amrywiol cyhoeddwyd mai rhwng 335,000 a 236,000 o flynyddoedd CP y bu'r Homo naledi yn byw.[1]

Disgrifiad ohoni golygu

Mae gan y rhywogaeth gorff tebyg o ran mas i berson bychan ei daldra, gydag ymennydd llai, ac sy'n debycach i'r Australopithecus, a phenglog tebyg o ran siâp i rywogaeth cynnar o Homo. Mae anatomi'r sgerbwd yn gyfuniad o nodweddion australopitheciaid a'r homininiaid cynnar.

Geirdarddiad golygu

Daw'r gair 'Dinaledi', sef yr enw ar y prif siambr lle darganfuwyd yr esgyrn o'r iaith leol, frodorol, sef yr iaith Sotho (a elwir hefyd yn Sesotho); ei ystyr yw 'siambr o sêr'. Bathwyd yr enw hwn a'r enw Homo naledi yn ystod hirdaith 2013.[10]

Darganfod Ogof y Rising Star golygu

Ar 13 Medi 2013, tra'n archwilio'r system hon o ogofâu, daeth Rick Hunter a Steven Tucker ar draws rhan nad oedd wedi'i harchwilio oherwydd ei bod mor gyfyng. Roedd y siafft hon yn fertigol, o fath 'simnai' ac yn mesur 12 metr o hyd, gyda lled cyfartalog o 20 cm yn unig.[11]

Roedd Tucker a Hunter wedi clywed am archaeolegydd enwog o Johannesburg, Lee Berger, a oedd "yn chwilio am esgyrn" ac aethant ato gyda lluniau o'r hyn roeddent wedi ei ddarganfod. Trefnodd Berger grŵp o archaeolegwyr i archwilio'r ogof a chywain yr esgyrn i'r wyneb ble roedd tîm arall mewn pebyll yn eu harchwilio a'u dosbarthu. Erbyn Medi 2015 roedd tua 1,550 o ffosiliau wedi'u codi i'r wyneb a rhyddhawyd dau bapur academaidd am y canfyddiadau cychwynnol.[9]

Cymharu penglogau golygu

 

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ 1.0 1.1 Paul H.G.M. Dirks; Eric M. Roberts; Hannah Hilbert-Wolf; Jan D. Kramers; John Hawks; Anthony Dosseto; Mathieu Duval; Marina Elliott et al. (9 Mai 2017). "The age of Homo naledi and associated sediments in the Rising Star Cave, South Africa". eLife 6: e24231. doi:10.7554/eLife.24231. https://elifesciences.org/content/6/e24231.
  2. ↑ Berger, Lee R. (10 Medi 2015). "Homo naledi, a new species of the genus Homo from the Dinaledi Chamber, South Africa". eLife 4. doi:10.7554/eLife.09560. PMC 4559886. PMID 26354291. http://elifesciences.org/content/4/e09560.full. Adalwyd 10 Medi 2015. Lay summary. "If the fossils prove to be substantially older than 2 million years, H. naledi would be the earliest example of our genus that is more than a single isolated fragment. [...] A date younger than 1 million years ago would demonstrate the coexistence of multiple Homo morphs in Africa, including this small-brained form, into the later periods of human evolution."
  3. ↑ National Geographic News ; adalwyd 10 Medi 2015
  4. ↑ Schroeder, L.Gwall mynegiad: Heb adnabod y gair "etal". (2017). "Skull diversity in the Homo lineage and the relative position of Homo naledi". Journal of Human Evolution 104: 124–135. doi:10.1016/j.jhevol.2016.09.014. PMID 27836166.
  5. ↑ John Hawks; Marina Elliott; Peter Schmid; Steven E. Churchill; Darryl J. de Ruiter; Eric M. Roberts; Hannah Hilbert-Wolf; Heather M. Garvin et al. (9 Mai 2017). "New fossil remains of Homo naledi from the Lesedi Chamber, South Africa". eLife 6: e24232. doi:10.7554/eLife.24232. https://elifesciences.org/content/6/e24232.
  6. ↑ 6.0 6.1 Rincon, Paul (9 Mai 2017). "Amazing haul of ancient human finds unveiled". Cyrchwyd 9 Mai 2017.
  7. ↑ scienceworldreport.com; adalwyd 1 Awst 2016
  8. ↑ Berger et al. (2015): "If the fossils prove to be substantially older than 2 million years, H. naledi would be the earliest example of our genus that is more than a single isolated fragment. [...] A date younger than 1 million years ago would demonstrate the coexistence of multiple Homo morphs in Africa, including this small-brained form, into the later periods of human evolution."
  9. ↑ 9.0 9.1 Shreeve, Jamie (10 Medi 2015). "This Face Changes the Human Story. But How?". National Geographic News. Cyrchwyd 10 Medi 2015. Italic or bold markup not allowed in: |work= (help)
  10. ↑ Yn Sesotho mae dinaledi yn enw lluosog sy'n amrywiad o'r gair naledi "seren" (Bukantswe v.3 Archifwyd 2015-09-23 yn y Peiriant Wayback. - geiriadur).
  11. ↑ Dirks, Paul H. G. M. (2015). "Geological and taphonomic context for the new hominin species Homo naledi from the Dinaledi Chamber, South Africa". eLife 4: e09561. doi:10.7554/eLife.09561. ISSN 2050-084X. PMC 4559842. http://elifesciences.org/content/4/e09561. Adalwyd 12 Medi 2015.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Homo_naledi&oldid=11846751"