Howell Elvet Lewis (Elfed)

Bardd ac emynydd oedd Howell Elvet Lewis (14 Ebrill 1860 – 10 Rhagfyr 1953), sy'n fwy adnabyddus dan ei enw barddol Elfed. Fe'i ganed yn y Gangell, Blaen-y-coed, Sir Gaerfyrddin. Roedd yn weinidog ac yn Archdderwydd rhwng 1924 a 1928. Mae ei waith barddonol yn nodweddiadol o gynnyrch y Bardd Newydd.

Howell Elvet Lewis
Ffugenw	Elfed
Ganwyd	14 Ebrill 1860  Blaen-y-coed
Bu farw	10 Rhagfyr 1953
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Coleg Presbyteraidd Caerfyrddin Ysgol Ramadeg Emlyn
Galwedigaeth	bardd
Plant	Malcolm Lewis

Gweler hefyd Elfed.

Bywgraffiad

Ef oedd yr hynaf o ddeg o blant. Bu ei frawd Tom yn Athro Hebraeg ym Manceinion ac yn brifathro Coleg Diwinyddol Aberhonddu am 39 mlynedd. Roedd brawd arall, Dan, yn newyddiadurwr yn Lerpwl ac wedyn yn olygydd y Glamorgan Free Press ym Mhontypridd. Efallai mai'r enwocaf y tu allan i Gymru oedd y pensaer a pheirianwr sifil Lewis Holme Lewis. Teilwr oedd John Lewis tadcu Elfed Lewys, ac yr unig un o'r brodyr a chwiorydd a fagodd blant yn Gymraeg.

Gwaith llenyddol

Ymhlith cerddi mwyaf adnabyddus Elfed mae 'Gwyn ap Nudd' (telyneg telyneg am frenin y Tylwyth Teg) a'r 'Ddau Frawd'. Ar y cyfan ni phrisir ei farddoniaeth lawer heddiw oherwydd tuedd y bardd at sentimentaliaeth ramantaidd. Enillodd Goron yr Eisteddfod Genedlaethol yn 1888 ac 1891, a'r Gadair yn 1894.

Ysgrifennodd nifer o emynau yn Gymraeg a Saesneg. Fel hanesydd llên, cyhoeddodd gyfrolau ar waith Ceiriog, Morgan Rhys ac Ann Griffiths.

Cyfieithodd hefyd o'r Almaeneg y ddrama Wilhelm Tell gan Schiller yn 1924 i'r Gymraeg dan y teitl Gwilym Tel.

Llyfryddiaeth ddethol

Gwaith Elfed

• My Christ and other poems (1891). Cerddi.
• Planu Coed (1894). Ysgrifau.
• Caniadau (2 gyfrol: 1895, 1901). Cerddi.
• Songs of Assisi (1938). Cerddi.
• Gyda'r Hwyr (1945). Ysgrifau.
• Gwilym Tel (1924). Cyfieithiad o Ddrama.

Cofiant

Cyhoeddwyd cofiant iddo gan Emlyn G. Jenkins yn 1957.