Hwmws

Dip o'r Lefant yw hwmws (Arabeg: حُمُّص‎, enw Arabaidd llawn: hummus bi tahini Arabeg: حمص بالطحينة‎) a wnaed o ffacbys wedi'u malu neu ffa eraill, wedi'u cymysgu â tahini, olew olewydd, sudd lemwn, halen a garlleg.^[1] Mae'n boblogaidd yn y Dwyrain Canol a Môr y Canoldir, ac ym mwyd y Dwyrain Canol ar draws y byd. Mae hwmws hefyd ar gael ym mwyafrif o siopau bwyd Gogledd America ac Ewrop.

Hanes

Hwmws gyda ffacbys cyfan ac olew olewydd ar ei ben

Cofnodir y ryseitiau cynharaf ar gyfer bwyd tebyg i hummus bi tahina mewn llyfrau coginio a ysgrifennwyd yng Nghairo yn yr 13g.^[2] Mae rysait ar gyfer piwri oer o ffacbys gyda finegr a lemwn wedi'i biclo a pherlysiau, sbeisys ac olew, ond heb tahini na garlleg, i'w weld yn y Kanz al-Fawa'id fi Tanwi' al-Mawa'id;^[3] ac mae piwri o ffacbys a tahini o'r enw hummus kasa yn ymddangos yn y Kitab Wasf al-Atima al-Mutada: piwri ffacbys a tahini sy’n sail iddo, a chaiff ei asideiddio â finegr (ond dim lemwn), ond mae hefyd yn cynnwys llawer sbeisiau, perlysiau a chnau, heb arlleg. Caiff ei weini wedi'i rolio'n fflat a'i adael dros nos,^[4] sydd o bosib yn rhoi gwead gwahanol iawn i hummus bi tahina. Yn wir, mae ei brif gynhwysion —ffacbys, sesame, lemwn, a garlleg—wedi cael eu bwyta yn yr ardal am filenia.^[5]^[6] Er y caiff ffacbys eu bwyta'n helaeth yn y rhanbarth, roeddent yn cael eu coginio'n aml mewn prydau a stiwiau poeth,^[7] nid yw ffacbys piwri oer gyda tahini yn ymddangos cyn cyfnod yr Abbasiaid yn yr Aifft a'r Lefant.

Cyfeiriadau

↑ Sami Zubaida, "National, Communal and Global Dimensions in Middle Eastern Food Cultures" yn Sami Zubaida a Richard Tapper, A Taste of Thyme: Culinary Cultures of the Middle East, (Llundain ac Efrog Newydd, 1994/2000) ISBN 1-86064-603-4, t. 35.
↑ Encyclopedia of Jewish Food, John Wiley & Sons, 2010, By Gil Marks, page 270
↑ Lilia Zaouali, Medieval Cuisine of the Islamic World, University of California Press, 2007, ISBN 978-0-520-26174-7, translation of L'Islam a tavola (2004), p. 65
↑ Perry et al., p. 383
↑ Tannahill p. 25, 61
↑ Brothwell & Brothwell passim
↑ e.g. a "simple dish" of meat, pulses and spices described by Muhammad bin Hasan al-Baghdadi in the 13th century, Tannahill p. 174

[1] Sami Zubaida, "National, Communal and Global Dimensions in Middle Eastern Food Cultures" yn Sami Zubaida a Richard Tapper, A Taste of Thyme: Culinary Cultures of the Middle East, (Llundain ac Efrog Newydd, 1994/2000) ISBN 1-86064-603-4, t. 35.

[2] Encyclopedia of Jewish Food, John Wiley & Sons, 2010, By Gil Marks, page 270

[zaouali-3] Lilia Zaouali, Medieval Cuisine of the Islamic World, University of California Press, 2007, ISBN 978-0-520-26174-7, translation of L'Islam a tavola (2004), p. 65

[4] Perry et al., p. 383

[5] Tannahill p. 25, 61

[6] Brothwell & Brothwell passim

[7] e.g. a "simple dish" of meat, pulses and spices described by Muhammad bin Hasan al-Baghdadi in the 13th century, Tannahill p. 174

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]