Kevin O’Higgins

Gwleidydd Gwyddelig

Roedd Kevin Christopher O'Higgins (Gwyddeleg Caoimhin Ó Críostóir hUiginn; 7 Mehefin 189210 Gorffennaf 1927) yn wleidydd o Iwerddon. Ganed Higgins yn Stradbally, Sir Laois. Lladdwyd ef gan gefnogwyr yr IRA ar 10 Gorffennaf 1927 yn Booterstown. Roedd yn weriniaethwr a gwladweinydd Gwyddelig bwysig yn natblygiad Gwladwriaeth Rydd Iwerddon.

Kevin O’Higgins
GanwydKevin Christopher O'Higgins Edit this on Wikidata
7 Mehefin 1892 Edit this on Wikidata
Stradbally Edit this on Wikidata
Bu farw10 Gorffennaf 1927 Edit this on Wikidata
Booterstown Edit this on Wikidata
DinasyddiaethGweriniaeth Iwerddon, Gwladwriaeth Rydd Iwerddon, Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon Edit this on Wikidata
AddysgBaglor yn y Celfyddydau Edit this on Wikidata
Alma mater
Galwedigaethgwleidydd, diplomydd Edit this on Wikidata
SwyddVice-President of the Executive Council of the Irish Free State, Gweinidog Cyfiawnder a Chyfartaledd Iwerddon, Aelod o 31ain Senedd y Deyrnas Unedig, Gweinidog Materion Tramor a Masnach, Teachta Dála, Teachta Dála, Teachta Dála, Teachta Dála, Teachta Dála Edit this on Wikidata
Plaid WleidyddolCumann na nGaedheal Edit this on Wikidata

Magwraeth

golygu

Ganed O'Higgins yn 1892 yn fab i Thomas Francis Higgins (llofruddiwyd, 1923) ac Anne Sullivan (marw, 1953), merch Timothy Daniel Sullivan. Ef oedd y pedwerydd o 16 o blant. Roedd o deulu cenedlaetholgar gyda'i fam yn ferch i'r aelod seneddol genedlaetholaidd a golygydd y cylchgrawn genedlaetholgar, The Nation, Timothy Daniel Sullivan a modryb yn briod â'r aelod seneddol cenedlaetholaidd, Tim Healy. Mynychodd O'Higgins Coleg Clongowes Wood ac astudiodd yng Ngholeg Prifysgol Dulyn (UCD), lle graddiodd mewn Baglor yn y Celfyddydau yn 1915 a Baglor yn y Gyfraith yn 1919.

Cenedlaetholdeb

golygu

Yn 1915 ymunodd â mudiad parafilwrol, y Gwirfoddolwyr Gwyddelig (Irish Volunteers). Ar ddechrau Gwrthryfel y Pasg roedd O'Higgins yn sir Laois. Ymdrechodd i ymuno â'r Gwrthryfel yn syth ond bu'n rhaid iddo roi'r gorau i'w gynllun wedi iddo ond cyrraedd tref Athy, gan bod yr awdudrdodau Prydeinig yn gwrthod gadael i ddynion ifanc gael mynediad i Ddulyn. Yn 1918 roedd ymhlith y rhai a arestiwyd gan lywodraeth Prydain dan yr esgus o'r "Cynllun Almaeneg". Yn ystod ei amser yn y carchar, fe'i hetholwyd i Dŷ'r Cyffredin yn Llundain.[1] Yn 1919 eisteddodd fel aelod Teachta Dála (aelod seneddol) i blaid Sinn Féin yn y Dáil Éireann hanesyddol cyntaf. Daeth yn Weinidog Cynorthwyol dros Lywodraeth Leol dan W.T. Cosgrave. Pan gafodd ei garcharu yn 1920, fe gymerodd ei le a phrofi ei hun yn wleidydd galluog.

 
Y Dáil Éireann cyntaf, 1919. Mae O'Higgins yn rhes flaen olaf ar y dde.

Rhyfel Cartref Iwerddon

golygu

Roedd O'Higgins yn gefnogwr cryf i'r Cytundeb Eingl-Wyddelig, a arweiniodd yn y pen draw at sefydlu Gwladwriaeth Rydd Iwerddon. Ym mis Awst 1922 bu farw ddau o brif ffigurau'r mudiad annibyniaeth a chefnogwyr y Cytundeb, Michael Collins ac Arthur Griffith a daeth Cosgrave yn Arlywydd Dáil Éireann a Chadeirydd Llywodraeth Dros Dro De Iwerddon. Gyda chreu y Wladwriaeth Rydd yn swyddogol ar 6 Rhagfyr 1922 Cosgrave oedd y Prif Weinidog cyntaf - y teitl swyddogol oedd Llywydd y Cyngor Gweithredol a daeth O'Higgins yn Weinidog dros Faterion Cartref (yn 1924, ailenwyd y swyddfa yn Weinidog Cyfiawnder ac yn Is-lywydd). Y ddwy swyddfa hyn a gynhaliodd hyd ei farwolaeth.

Fel Atwrnai Cyffredinol, ceisiodd sefydlogrwydd a gweithredodd bolisi llym yn ystod Rhyfel Cartref Iwerddon. Ymhlith pethau eraill, arwyddodd yr orchymyn dienyddio Rory O'Connor, a fu'n was priodas iddo lai na blwyddyn ynghynt. At ei gilydd, bu 77 dienyddiad o wrthryfelwyr i'r Cytuneb yn ystod y Rhyfel Cartref. Llofruddwyd tad O'Higgins fel dial am weithredoedd ei fab.

Yn 1923 sefydlodd O'Higgins y Garda Síochána fel heddlu Iwerddon. Yr hyn sy'n ryfeddol o gofio sefyllfa'r Rhyfel Cartref ar y pryd yw i'r heddlu fod yn ddi-arfog ac maent wedi parhau fel hynny hyd heddiw. Apwyntiodd Eoin O'Duffy yn Gomisiynydd cyntaf y Garda. Adnabwyd O'Duffy fel trefnydd a diolchir iddo am greu llu di-arfog, dinesig ac anwleidyddol, er, bod ethos Gatholig gref i'r llu newydd i'w wrthgyferbynu gyda'r Royal Irish Constabulary, yr hen heddlu o dan lywodraeth Prydain.

Gwleidyddiaeth

golygu

Disgrifiodd O'Higgins ei hun fel, the most conservative-minded revolutionaries that ever put through a successful revolution.[2][3]

Roedd O'Higgins yn geidwadol, er fel rhan o'r "Donnybrook Set" doedd ddim mor bleidiol i achosion megis yr iaith Wyddeleg, economeg awtarcistaidd a militariaeth.[4] Roedd ganddo feddwl isel o achosion asgell chwith; mewn ymateb i gwestiwn ar ei farn ar y bleidlais i fenywod dywedodd, "I would not like to pronounce an opinion on it in public." a bychannodd bolisiau cymdeithasol sosialaidd y 'Democratic Programme' a gynnwyswyd yn y Dáil cyntaf fel "mostly poetry". Fel Gweinidog Materion Tramor llwyddodd i ennill rhagor o hunanlywodraeth i'r Iwerddon fel rhan o'r Gymanwlad Brydeinig, gwrthododd y tueddiad o fewn rhai sectorau o'i blaid, Cummann na nGaedheal at ddilyn llwybr Ffasgaeth Mussolini.[5]

Llofruddio

golygu

Ar 10 Gorffennaf 1927 llofruddiwyd O'Higgins ar ochr Booterstown Avenue o Cross Avenue yn Nulyn, tra ar ei ffordd i'r Cymun yn Church of the Assumption, Blackrock. Llofruddwyd ef gan dri aelod IRA; Timothy Coughlin, Bill Gannon a Archie Doyle mewn dial am bolisi dienyddio O'Higgins. Derbyniodd angladd wladwriaethol a chladdwyd ef ar 13 Gorffennaf ym Mynwent Glasnevin.

Cofadail

golygu
 
Plac i gofio O'Higgins ar gyffrodd Cross Avenue a Booterstown Avenue, nid yw yno bellach

Cofnodwyd cyfraniad O'Higgins fel un o sylfaenwyr Gwladwriaeth Rydd Iwerddon ar gofail a godwyd ar lawnt Tŷ Leinster, cartref deddwrfa Iwerddon.

Dadorchuddiwyd cofeb bychan iddo ym mis Gorffennaf 2012, gan y Taoiseach, Enda Kenny ger y safle lle llofruddiwyd ef. Difrodwyd y plac o fewn wythnos wedi i rhywun daflu paent coch drosto ac yn ei ddifri drachefn. Tynnwyd y plac ymaeth ac nid yw wedi ei hail-godi.[6]

Tylwyth Gwleidyddol

golygu

Dilynodd nifer o deulu O'Higgins ei lwybr ym myd gwleidyddiaeth y Weriniaeth. Bu ei frawd, Thomas F. O'Higgins senior, a'i nai Thomas F. O'Higgins a Michael O'Higgins yn weithgar fel gwleidyddion.

Cyfeiriadau

golygu
  1. name=elecs_irl>"Kevin O'Higgins". ElectionsIreland.org. Cyrchwyd 12 February 2012.
  2. Joseph Lee, Ireland 1912-1985: politics and society (Cambridge, 1989), t. 105
  3. https://comeheretome.com/2010/11/24/the-assassination-of-kevin-ohiggins-1927/#1
  4. https://web.archive.org/web/20110319151530/http://www.generalmichaelcollins.com/Cumann_na_nGael/Garrett_Fitzgerald.html
  5. https://www.irishtimes.com/opinion/no-fascisti-kevin-o-higgins-and-the-threat-to-democratic-policing-in-1920s-ireland-1.3142211
  6. "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-11-13. Cyrchwyd 2018-10-03.

Dolenni allanol

golygu