Lewis Evans (tirfesurydd)

gwneuthurwr mapiau

Tirfesurydd a daearyddwr o Gymro oedd Lewis Evans (tua 170012 Mehefin 1756)[1]. Roedd ganddo frawd John. Yng nghanol y 1730au ymfudodd i America Brydeinig, gan ymgartrefu yn Philadelphia. Roedd yn adnabyddus am ei fap 1755 o'r Trefedigaethau Prydeinig Canolig.

Lewis Evans
Ganwyd1700 Edit this on Wikidata
Llangwnnadl Edit this on Wikidata
Bu farw12 Mehefin 1756 Edit this on Wikidata
Dinas Efrog Newydd Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethdaearyddwr, mapiwr Edit this on Wikidata
Adnabyddus amA map of Pensilvania, New Jersey, New York, and the three Delaware counties Edit this on Wikidata
Gwnaed Map Cyffredinol Evans o'r Middle British Colonies yn America, a gyhoeddwyd yn 1755, ar y cyd â Thomas Pownall, y gwnaeth Evans ei neilltuo iddo.

Yn Mehefin 2019 gwerthwyd fersiwn "Fap Cyffredinol" am $125,000 (£98,000) mewn arwerthiant yn Efrog Newydd. Nid y map cyhoeddedig oedd hwn ond copi wedi ei greu fel prawf o'r gwaith.[2]

Bywgraffiad

golygu

Ganed Lewis Evans fel y tybir, ym mhlwyf Llangwnadl, Sir Gaernarfon. Teithiodd i'r trefedigaethau Prydeinig yng Ngogledd America, lle ymgartrefodd yn Philadelphia erbyn canol y 1730au. Yn 1736 prynodd lyfr gan Benjamin Franklin, argraffydd, a roedd hyn yn gychwyn ar eu cyfeillgarwch. Anogodd Franklin ei ymchwil ddaearyddol a gwyddonol. Yn 1743 priododd Evans â Martha Hoskins, ffrind i wraig Franklin, Deborah Read Franklin. Ganwyd merch iddynt, Amelia cyn i Martha farw yn 1754, pan oedd y ferch yn ddeg oed.[3]

Fel syrfëwr, teithiodd Evans yng ngwlad Onondaga yn yr Iroquois yng ngorllewin Efrog Newydd gyda Conrad Weiser, cyfieithydd pwysig a oedd wedi byw yn ei blentyndod gyda'r Mohawk, a'r botanegydd John Bartram. O'r daith hon, cyhoeddodd fap o Efrog Newydd, New Jersey a Delaware. Fe'i haddaswyd i gynnwys Pennsylvania a'i chyhoeddi fel A Map of Pensilvania, New-Jersey, New-York, and the Three Delaware Counties (1749, diwygiedig 1752).[4]

Yn 1751 dysgodd Evans ddosbarth mewn daearyddiaeth ac athroniaeth naturiol, fel y'i gelwid, yn Philadelphia, Newark, ac Efrog Newydd.[3]

Yn ei A General Map of the Middle British Colonies in America (1755), ehangodd Evans ei gyrhaeddiad i gynnwys Pennsylvania, Virginia, Maryland, a rhan o New England. Cyhoeddodd y map hwn yn ei lyfr Geographical Essays (yn ffurfiol - Geographical, Historical, Philosophical and Mechanical Essays Containing an Analysis of a General Map of the Middle British Colonies in America, and the Country of the Confederate Indians, with a General Map of the Middle British Colonies in America ), a gyhoeddwyd hefyd yn 1755 gan Franklin a David Hall, fel rhan gyntaf gwaith anorffenedig. Mae'r gwaith, sy'n cael ei gyfeirio at o hyd, fel gan Marco Platania mewn erthygl yn yr adolygiad electronig Cromohs.[3] Beirniadwyd y gwaith yn drwm gan y New York Mercury.[1]

Arhosodd yr arsylwr trefedigaethol o Brydain Thomas Pownall, ysgrifennydd i'r Llywodraethwr Danvers Osborne o Efrog Newydd, yn y trefedigaethau ar ôl marwolaeth Osborne yn 1753 i astudio amodau, gan obeithio cael swydd arall. Roedd wedi cwrdd â Benjamin Franklin ac wedi helpu i ariannu cyhoeddi'r map gan Evans, gan fod y ddau ddyn yn ystyried ei fod yn hanfodol yn ystod y Rhyfel Ffrengig ac Indiaidd. Roedd yn rhaid i'r Prydeinwyr wynebu lluoedd Ffrainc yn rhan fewnol y trefedigaethau. Roedd parch mawr at fap Evans a fe'i ddefnyddiwyd gan y Cadfridog Edward Braddock yn ystod y rhyfel; derbyniodd Pownall y rhan fwyaf o gymeradwyaeth y cyhoedd amdano ar y pryd.[5]

Bu farw Evans yn Efrog Newydd ym mis Mehefin 1756. Dychwelwyd ei gorff i Philadelphia, lle claddwyd ef ym Mynwent Crist Christ Church, sydd bellach wedi'i restru ar y Gofrestr Genedlaethol o Leoedd Hanesyddol .

 
Map o siroedd Pensilvania, New-Jersey, New-York, a Three Delaware, Lewis Evans, 1749

Bu farw gwraig Evans ym 1754. Rhoddodd ei ferch Amelia ( Philadelphia, 1744-Hythe, Southampton, 1835) yng nghofal ei frawd John, a oedd wedi ei ddilyn i'r trefedigaeth. Bu farw John Evans yn 1759, a magwyd Amelia gan Deborah a Benjamin Franklin. Yn 18 oed teithiodd i Lundain am gyfnod. Yn ddiweddarach bu'n byw yn Tunis, lle bu'n gweithio fel tiwtor i dair merch y gonswl Prydeinig, James Traill a'i wraig.[3]

Yno, cyfarfu a phriododd Amelia Evans â chapten o'r morlu Masnachwyr Gwyddelig yn 1770, David Barry. Roedd yn arbennig o brofiadol yn ardaloedd Bordeaux a'r Médoc, lle y cludodd gwinoedd i Iwerddon. Cawsant bump o blant gyda'i gilydd, yn cynnwys eu merch Anna Africana Barry, a briododd fasnachwr o'r Swistir yn Livorno o'r enw Rodolfo Schintz. Ar ôl i Evans farw yn Pisa, claddwyd ef ym Mynwent Old English, Livorno yn 1781.

Cyhoeddodd y weddw Amelia Evans Barry nofel yn ddienw, Memoirs of Maria, a Persian Slave (1790), a ariannwyd trwy danysgrifiad. Roedd yn hysbys ei bod wedi cyhoeddi rhai gweithiau cynharach, hefyd yn ddienw, ond ni ddarganfuwyd y rhan fwyaf ohonynt.[3] Mae'r arlunydd a'r engrafiwr Alfredo Müller (1869-1939), a'i frawd Rodolfo (1876-1947), hyrwyddwr beicio, ymhlith ei disgynyddion. Roeddent yn Swisaidd, wedi'i geni yn Herisau, canton l'Appenzell des Rhodes. Yn ddiweddarach cafodd Afredo ddinasyddiaeth Ffrengig.[6]

Cyhoeddiadau

golygu
  • Evans, Lewis, Brief Account of Pennsylvania, 1753.
  • Evans, Lewis, Geographical, Historical, Political, Philosophical, and Mechanical Essays, Philadelphia, 1755 & Llundain, 1756.
  • Gipson, Lawrence Henry, Lewis Evans, Philadelphia, 1939. (Bywgraffiad.)

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 Mary Gwyneth Lewis. "EVANS, LEWIS (c. 1700 - 1756), gwneuthurwr mapiau". Y Bywgraffiadur Cymreig. Llyfrgell Cenedlaethol Cymru. Cyrchwyd 29 Mawrth 2019.
  2. Map gan Gymro yn gwerthu am $100,000 yn Efrog Newydd , BBC Cymru, 7 Mehefin 2019.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 Hélène Koehl, Matteo Giunti, "Amelia Evans Barry (1744-1835) ou quand Livourne décidait d'un destin de femme et d'écrivain", Nuovi Studi Livornesi, XIV, 2007, pp.95-118 .
  4. Evans, Lewis (1749). A Map of Pensilvania, New-Jersey, New-York, and the Three Delaware Counties (Map). Philadelphia.
  5. Schutz, John (1951). Thomas Pownall, British Defender of American Liberty; a Study of Anglo-American Relations in the Eighteenth Century. Glendale, CA: A. H. Clark. t. 53. OCLC 296382778.
  6. "Alfredo Müller, un toscan aux racines internationales…", Alfredo Müller website

Dolenni allanol

golygu