Nant y Pandy

Mae Nant y Pandy ( ynganiad ) yn warchodfa natur a geir ychydig i'r gogledd o Llangefni, Ynys Môn.

Nant y Pandy

Math	gwarchodfa natur, dyffryn
Daearyddiaeth
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.262°N 4.32°W
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae "Dingle" yn enw plaen cyffredin yn yr iaith Saesneg, sy'n golygu "dyffryn coediog serth", sy'n ei ddisgrifio'n dda. Fodd bynnag, fel llawer o enwau Saesneg tebyg ar gyfer atyniadau naturiol yng Nghymru, e.e. Fairy Glen, mae'r enw Saesneg yn weddol ddiweddar ac mae'n debyg ei fod wedi'i fathu wrth i dwristiaeth ddatblygu.

Nant y Pandy, Llangefni, Ynys Môn

Yr enw Cymraeg gwreiddiol, sy'n dal i gael ei ddefnyddio gan bobl leol, yw Nant y Pandy (Nant "nant" neu "dyffryn" + "melin lawn": "Fulling Mill Brook / Glen"), gan fod ffatri brosesu gwlân yn y cwm. Mae'r parc wedi'i rannu'n ddwy ran yn naturiol, yr hanner deheuol coediog a'r hanner gogleddol sydd mewn llannerch. Mae'r brif agoriad ger Eglwys St Cyngar lle mae maes parcio. Mae'r warchodfa yn 25 erw (10 ha) o arwynebedd ac yn cael ei rhannu gan Afon Cefni. Fe’i ffurfiwyd gan rewlifoedd yn ystod yr oes iâ ddiwethaf wrth iddynt erydu craig feddal yr ardal.

Enillodd ei enw cyfredol yn y 1830au ac fe’i dynodwyd yn warchodfa natur leol ym 1995, er bod gorchymyn cadw coed blanced ar waith ers 1971. Yn 2003 rhoddwyd £122,000 i’r warchodfa ar gyfer gwelliannau gan gynnwys gwell mynediad anabledd, llwybrau bwrdd a cherfluniau coed.

Dyfarnwyd iddo Wobr Rhagoriaeth Bywyd Gwyllt Trefol MAB y DU yn 2004 diolch i'r gwaith hwn. Mae'r llwybrau pren newydd yn golygu y gall ymwelwyr wneud eu ffordd yr holl ffordd i'r gogledd i Llyn Cefni, gan deithio'n gyfochrog â hen draciau Rheilffordd Ganolog Ynys Môn. Mae'r daith cerdded wedi cael ei fesur i fod o gwmpas 1½ milltir o hyd. Mae'r coed llydanddail, gan gynnwys y sycamorwydden, wrth ymyl y coetir cyhoeddus. Mae'n haws mynd ato drwy'r llethrau uwchben Nant Eirias.

Anifeiliaid

Mae adar yn hawdd eu gweld trwy gydol y flwyddyn. Gellir dod o hyd i'r titw tomos las a'r titw mawr yn nythu yn y coed. Yr adar bach cyffredin a welir ar hyd y llwybr pren yw'r dryw a'r siglen lwyd; ac gwelir yr adar mwy sef y cigfrain, bwncathod a chrehyrod yn hedfan uwchben. Gall cipolwg o las y dorlan gael ei weld yno hefyd yn ogystal â Bronwen y dŵr yn siglo ar hyd yr afon. Mae'r dylluan frech i'w chlywed, ac yn aml i'w gweld, yn y coetir gyda'r nos.

Mae cerfluniau yn Nant y Pandy gan gynnwys gwas neidr enfawr, codennau hadau anferth a phren derw hollt yn datgelu cerdd Nant y Pandy, gan y bardd lleol Rolant o Fôn.

Mae bywyd gwyllt Nant y Pandy yn cynnwys llwynogod, gloÿnnod byw, gwiwerod coch, ystlumod, gwahanol fathau o bysgod a llawer o amrywiaethau o blanhigion.

Ymysg y bywyd natur mae yna hefyd baneli gwybodaeth sy’n dehongli arwyddocâd hanesyddol ac ecolegol y safle.

Yn ôl y sôn, mae pwmaod yn byw yn Nant y Pandy. Yn yr 1970au cafodd cathod mawr eu gwahardd rhag bod yn anifeiliaid cartref, felly fe wnaeth llawer o bobl dod i Ogledd Cymru i adael eu cathod yn rhydd. Gwelodd llawer o bobl y gath fawr ddu yma er bod llawer o bobl wedi dod i'w gweld heb lwyddo i bwyntio bys arni.

Gellir dod o hyd i wiwerod coch yn yr ardal.