Glöyn byw

Gloÿnnod byw
	Llwydfelyn gwelw
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Arthropoda
Dosbarth:	Insecta
Urdd:	Lepidoptera (rhan)
Teuluoedd
	Uwchdeulu Hedyloidea; Hedylidae; Uwchdeulu Hesperioidea:; Hesperiidae; Uwchdeulu Papilionoidea:; Papilionidae; Pieridae; Nymphalidae; Lycaenidae; Riodinidae

Am restr o löynod byw gweler yma. Am restr o dros 1,050 o erthyglau Cymraeg ar wyfynod a gloÿnnod byw, gweler yma.

Pryf gydag adenydd lliwgar sy'n perthyn i urdd y Lepidoptera yw glöyn byw (hefyd: pili-pala, iâr fach yr haf neu blyfyn bach yr haf). Wedi deor o'i ŵy mae glöyn byw yn lindysyn sy'n bwyta llawer o ddail, ac yn morffio'n chwiler cyn dod allan o'r chwiler ar ôl rhai wythnosau gydag adenydd.

Glöyn Cynffon Gwennol (*Papilio machaon*):
A- Adain flaen B- Teimlydd C- Llygad cyfansawdd D- Sugnydd E- Thoracs F- Coes G- Abdomen H- Adain ôl I- Cynffon

Mae'n perthyn i'r dosbarth Lepidoptera. Yn aml, mae ganddynt adenydd liiwgar, cymharol fawr. Yn y grŵp hwn ceir gwir loynnod byw (neu uwchdeulu / superfamily, sef Papilionoidea), y sgipwyr (uwchdeulu Hesperioidea) a'r gwyfyn-loynnod (uwchdeulu Hedyloidea). prin iawn y ceir ffosiliau, gan fod eu hadennydd mor denau a bregus, ond mae'r hyna'n mynd yn ôl i 40–50 miliwn o flynyddoedd CP.

Mae rhai gloÿnnod yn fudol h.y. yn teithio filoedd o filltiroedd dros yr haf; er enghraifft, Glöyn y llaethlys. Oherwydd eu gallu i forffio o un ffurf i ffurf arall, ac oherwydd harddwch eu lliw a'i ehediad, maent yn ddelwedd boblogaidd mewn llenyddiaeth. Ystyrir rhai ohonyn nhw'n bla gan eu bod yn bwyta llysiau ar gyfer y bwrdd bwyd, dro arall, mae'r lindys yn lladd rhywogaethau sy'n blâu.

Mewn ymchwiliad gan NERC (Natural Environment Research Council) yn 2004 datgelwyd fod gostyngiad o 71% wedi bod yn niferoedd y gloÿnnod byw yng ngwledydd Prydain rhwng 1983 a 2003.^[1]

Geirdarddiad

Cofnodwyd y gair yn gyntaf yng Ngeiriadur Syr Thomas Wiliems Thesaurus Linguae Latinae Cambrobritannicae (1604-7). Y gair cyn hynny oedd ‘glöyn Duw’, fel a geir yng ngwaith Dafydd ap Gwilym yn y 14eg ganrif.

Rhywogaethau yng Nghymru

Fideo gan Gyfoeth Naturiol Cymru o Fritheg y Gors.

Un o brif diriogaethau'r glöyn byw yng Ngogledd Cymru ydy Craig Euarth: rhwng Craig-adwy-wynt a Phwllglas 4 a hanner cilometr i'r de o Ruthun (Rhif cyfeirnod map OS Map: SS 122 542) lle gwelir 32 allan o'r 34 mathau sydd yng ngogledd Cymru.^[2] Tiriogaeth pwysig arall yw 'Caeau Ffos Fach' ger Cross Hands, Sir Gaerfyrddin.

Mae rhywogaethau'r glöyn byw a'r gwyfyn a welir yng Nghymru yn cynnwys: