Rhyfel Arabiaid–Israeliaid 1948
Dechreuodd Rhyfel Arabiaid–Israeliaid 1948 yn ffurfiol ar ddiwedd y Mandad Prydeinig ar gyfer Palestina, ar hanner nos, 14 Mai 1948. Hwn oedd ail ran Rhyfel Palesteina 1947–1949; cyhoeddwyd Datganiad Annibyniaeth Israel yn gynharach y diwrnod hwnnw, ac aeth clymblaid filwrol o wledydd Arabaidd i mewn i diriogaeth Palestina Prydain fore wedyn, y 15fed o Fai.
 | |
| Math o gyfrwng | rhyfel  |
|---|---|
| Dyddiad | 1940s |
| Rhan o | 1948 Palestine War |
| Dechreuwyd | 15 Mai 1948 |
| Daeth i ben | 10 Mawrth 1949 |
| Rhagflaenwyd gan | declaration of Israeli independence, 1947–1948 Civil War in Mandatory Palestine |
| Lleoliad | Sinai, Southern Lebanon, Palesteina |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Digwyddodd marwolaethau cyntaf rhyfel Palestina 1947–1949 ar 30 Tachwedd 1947 yn ystod cynllwyn o ddau fws yn cludo Iddewon.[1] Bu tensiwn a gwrthdaro rhwng yr Arabiaid a'r Iddewon a lluoedd Prydain ers Datganiad Balfour 1917 a chreu Mandad Prydeinig Prydain ym 1920. 'Doedd polisïau Prydain yn anfodlon dim yn apelio at yr Arabiaid na'r Iddewon. Datblygodd y gwrthwynebiad yn wrthryfel Arabaidd 1936–1939 ym Mhalestina, tra datblygodd y gwrthiant Iddewig yn wrthryfel Iddewig 1944-1947 ym Mhalestina. Ym 1947, ffrwydrodd y tensiynau parhaus hyn yn rhyfel cartref yn dilyn mabwysiadu Cynllun Rhaniad y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Palestina ar 29 Tachwedd 1947, a oedd yn bwriadu rhannu Palestina yn wladwriaeth sofran, Arabaidd, a gwladwriaeth Iddewig, a Chyfundrefn Ryngwladol Arbennig a fyddai'n cwmpasu dinasoedd Jerwsalem a Bethlehem.
Ar 15 Mai 1948, trawsnewidiodd y rhyfel cartref yn wrthdaro rhwng Israel a’r taleithiau Arabaidd yn dilyn Datganiad Annibyniaeth Israel y diwrnod cynt. Teithiodd byddinoedd yr Aifft, Trawsiorddonen, Syria, ac Irac i mewn i Balesteina.[2] Cymerodd y lluoedd reolaeth ar yr ardaloedd Arabaidd ac ymosod ar unwaith ar luoedd Israel.[3][4] Digwyddodd y 10 mis o ymladd yn bennaf ar diriogaeth y Mandad Prydeinig ac ym Mhenrhyn Sinai a de Libanus, gydag ambell gyfnod o gadoediad.[5]
O ganlyniad i'r rhyfel, rheolodd Talaith Israel yr ardal yr oedd Penderfyniad Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig 181 wedi'i hargymell ar gyfer y wladwriaeth Iddewig arfaethedig, yn ogystal â bron i 60% o arwynebedd y wladwriaeth Arabaidd a gynigiwyd gan Gynllun Rhaniad 1947,[6] gan gynnwys ardal Jaffa, Lydda, a Ramle, Galilea, rhai rhannau o'r Negev, llain lydan ar hyd ffordd Tel Aviv - Jerwsalem, Gorllewin Jerwsalem, a rhai tiriogaethau yn y Lan Orllewinol. Cymerodd Trawsiorddonen reolaeth ar weddill hen fandad Prydain, a atodwyd ganddo, a chymerodd yr Aifft reolaeth ar Llain Gaza. Yng Nghynhadledd Jericho ar 1 Rhagfyr 1948, galwodd 2,000 o gynrychiolwyr Palestina am uno Palestina a Thrawsiorddonen fel cam tuag at undod Arabaidd llawn.[7]
Sbardunodd y gwrthdaro newid demograffig sylweddol ledled y Dwyrain Canol. Ffodd tua 700,000 o Arabiaid Palestina o'u cartrefi yn yr ardal a ddaeth wedyn yn Israel, a daethant yn ffoaduriaid Palesteinaidd yn yr hyn y maent yn cyfeirio ato fel y Nakba ("y trychineb"). Yn y tair blynedd yn dilyn y rhyfel, ymfudodd tua 700,000 o Iddewon i Israel, symudiad tebyg i'r mewnlifiad i Gymru o Loegr.[8] Symudodd tua 260,000 o Iddewon i Israel o'r byd Arabaidd yn ystod ac yn syth ar ôl y rhyfel.[9]
Ar 29 Tachwedd 1947, mabwysiadodd Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig benderfyniad yn argymell mabwysiadu a gweithredu cynllun i rannu Mandad Prydain Palestina yn ddwy wladwriaeth, un Arabaidd ac un Iddewig, a Dinas Jerwsalem yn cael ei rhannu.[10]
Derbyniwyd penderfyniad y Cynulliad Cyffredinol ar Raniad â llawenydd mawr yn y cymunedau Iddewig a dicter eang yn y byd Arabaidd. Ym Mhalestina, cafwyd gwrthdystiadau a gwrthwynebiad chwyrn. Ymataliodd y Prydeinwyr rhag gorymateb wrth i densiynau droi'n wrthdaro lefel isel a esgynnodd yn gyflym i ryfel cartref ar raddfa lawn.[11][12][13][14][15][16]
O fis Ionawr ymlaen, daeth gweithrediadau yn fwyfwy militaraidd, gydag ymyrraeth nifer o gatrawdau Byddin Rhyddid Arabaidd y tu mewn i Balesteina, pob un yn weithgar mewn amrywiaeth o sectorau gwahanol o amgylch y gwahanol drefi arfordirol gan gynnwys Galilea a Samaria.[17] Daeth Abd al-Qadir al-Husayni o'r Aifft gyda channoedd o ddynion Byddin y Rhyfel Sanctaidd. Ar ôl recriwtio ychydig filoedd o wirfoddolwyr, trefnodd al-Husayni blocâd y 100,000 o drigolion Iddewig yn Jerwsalem.[18] Er mwyn gwrthsefyll hyn, ceisiodd awdurdodau Yishuv gyflenwi confois o hyd at 100 o gerbydau arfog i'r ddinas, ond daeth yr ymgyrch yn fwy a mwy anymarferol wrth i nifer y rhai a anafwyd yn y confois gynyddu.
Erbyn mis Mawrth, roedd tacteg Al-Hussayni wedi talu ar ei ganfed. Roedd bron pob un o gerbydau arfog Haganah wedi cael eu dinistrio, roedd y blocâd ar waith yn llawn, a lladdwyd cannoedd o aelodau Haganah.[19]
Roedd y boblogaeth Iddewig wedi derbyn gorchmynion llym yn ei gwneud yn ofynnol iddynt ddal eu tir ym mhobman ar bob cyfrif.[20] Gadawodd hyd at 100,000 o Arabiaid dinesig yn Haifa, Jaffa a Jerwsalem, neu ardaloedd lle roedd yr Iddewon yn y mwyafrif.[21]
Achosodd y sefyllfa hon i’r Unol Daleithiau dynnu ei chefnogaeth i’r Cynllun Rhaniad yn ôl, gan annog y Gynghrair Arabaidd i gredu y gallai Arabiaid Palestina, a atgyfnerthwyd gan Fyddin Rhyddhad Arabaidd, roi diwedd ar y cynllun. Penderfynodd Prydain ar y llaw arall, ar 7 Chwefror 1948 i gefnogi Trawsiorddonen yn eu gweithred i atodi y rhan Arabaidd o Balestina.[22]
Roedd yn rhaid i bob dyn a dynes Iddewig yn y wlad dderbyn hyfforddiant milwrol. Diolch i arian a godwyd gan Golda Meir gan gydymdeimlwyr yn yr Unol Daleithiau, a phenderfyniad Stalin i gefnogi achos Seionaidd, llwyddodd cynrychiolwyr Iddewig Palestina i arwyddo contractau arfogi pwysig iawn yn y Dwyrain.
Darllen pellach
golyguHanes
golygu- Aloni, Shlomo (2001). Rhyfeloedd Awyr Arabaidd-Israel 1947–82 . Cyhoeddi Gweilch .ISBN 978-1-84176-294-4ISBN 978-1-84176-294-4
- Beckman, Morris (1999). Y Frigâd Iddewig: Byddin Gyda Dau Feistr, 1944–45 . Cyhoeddwyr Sarpedon.ISBN 978-1-86227-423-5ISBN 978-1-86227-423-5
- Ben-Ami, Shlomo (2006). Creithiau Rhyfel, Clwyfau Heddwch: Trasiedi Israel-Arabaidd . Gwasg Prifysgol Rhydychen .ISBN 978-0-19-518158-6ISBN 978-0-19-518158-6
- Benvenisti, Meron (2002). Tirwedd Gysegredig . Gwasg Prifysgol California .ISBN 978-0-520-23422-2ISBN 978-0-520-23422-2
- Flapan, Simha (1987), The Birth of Israel: Myths and Realities, Pantheon Books, Efrog Newydd.
- Gilbert, Martin (1976). Y Gwrthdaro Arabaidd-Israel: Ei Hanes ar Fapiau Weidenfeld a Nicolson .ISBN 978-0-297-77241-5ISBN 978-0-297-77241-5
- Landis, Joshua . "Syria a Rhyfel Palestina: brwydro yn erbyn 'cynllun Greater Syria y Brenin' Abdullah." Rogan a Shlaim. Y Rhyfel dros Balesteina . 178–205.
- Masalha, Nur (1992). Diarddel y Palestiniaid: Cysyniad 'Trosglwyddo' mewn Meddwl Gwleidyddol Seionaidd, 1882-1948, Sefydliad Astudiaethau Palestina ,ISBN 978-0-88728-235-5
- Pappe, Ilan (2006), The Ethnic Cleansing of Palestine, Oneworld Publications, Rhydychen, Lloegr,ISBN 978-1-85168-467-0
- Reiter, Yitzhak, "Lleiafrifoedd Cenedlaethol, Mwyafrif Rhanbarthol: Arabiaid Palestina yn erbyn Iddewon yn Israel" ( Astudiaethau Syracuse ar Heddwch a Datrys Gwrthdaro ), (2009) Syracuse Univ Press (Sd).ISBN 978-0-8156-3230-6ISBN 978-0-8156-3230-6
- Sheleg, Yair (2001). "Hanes Byr o Derfysgaeth" Haaretz .
- Zertal, Idith (2005). Holocost Israel a Gwleidyddiaeth Cenedligrwydd . Caergrawnt: Gwasg Prifysgol Caergrawnt .ISBN 978-0-521-85096-4ISBN 978-0-521-85096-4
Ffuglen
golygu- The Hope gan Herman Wouk, nofel hanesyddol sy'n cynnwys fersiwn wedi'i ffugio o Ryfel Annibyniaeth Israel.
Dolenni allanol
golygu- Mae un o sylfaenwyr olaf IAF sydd wedi goroesi yn cofio cenhadaeth a rwystrodd yr Aifft rhag symud ymlaen ar Tel Aviv.
- Hanes Darluniadol: Gwirfoddolwyr y Llu Awyr.
- Overview of The 1948 Israeli War of Independence (documentary)
- Video footage of the Israeli Independence War
- Ynglŷn â Rhyfel Annibyniaeth
- Y Cenhedloedd Unedig: System ar Gwestiwn Palestina Archifwyd 2002-08-15 yn y Peiriant Wayback
- Crynodeb o ryfeloedd Arabaidd-Israel
- Hanes Palestina, Israel a Gwrthdaro Israel-Palestina
- Palestinian viewpoint concerning the context of the 1948 war
- Y BBC ar Gynllun Rhaniad y Cenhedloedd Unedig
- Y BBC ar Ffurfio Israel
- Rhyfel Annibyniaeth Israel: cyfrif hunangofiannol gan gyfranogwr o Dde Affrica
- Israel a'r Glymblaid Arabaidd ym 1948 Archifwyd 2009-08-30 yn y Peiriant Wayback
- "I Have Returned". Time Magazine. 15 Mawrth 1948. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 Gorffennaf 2007. Cyrchwyd 31 Hydref 2009.
- "War for Jerusalem Road". Time Magazine. 19 April 1948. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 Medi 2007. Cyrchwyd 31 Hydref 2009.
Mapiau
golygu
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Benny Morris (2008). 1948: A History of the First Arab-Israeli War. Yale University Press. t. 76. ISBN 978-0300145243.
- ↑ David Tal, War in Palestine, 1948: Israeli and Arab Strategy and Diplomacy, p. 153.
- ↑ Benny Morris (2008), p. 401.
- ↑ Zeev Maoz, Defending the Holy Land, University of Michigan Press, 2009 p. 4: 'A combined invasion of a Jordanian and Egyptian army started .
- ↑ Rogan and Shlaim 2007 p. 99.
- ↑ Cragg 1997 pp. 57, 116.
- ↑ Benvenisti, Meron (1996), City of Stone: The Hidden History of Jerusalem, University of California Press, ISBN 0-520-20521-9. p. 27
- ↑ Morris, 2001, pp. 259–60.
- ↑ Fischbach, Michael R. Jewish Property Claims Against Arab Countries.
- ↑ "United Nations: General Assembly: A/RES/181(II): 29 November 1947: Resolution 181 (II). ". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-05-24. Cyrchwyd 2021-08-07.
- ↑ Greg Cashman, Leonard C. Robinson, An Introduction to the Causes of War: Patterns of Interstate Conflict from World War 1 to Iraq, Rowman & Littlefield 2007 p. 165.
- ↑ Benjamin Grob-Fitzgibbon,Imperial Endgame: Britain's Dirty Wars and the End of Empire, Palgrave/Macmillan 2011 p. 57
- ↑ Ilan Pappé (2000), p. 111
- ↑ Morris 2008, p. 76
- ↑ Efraïm Karsh (2002), p. 30
- ↑ Benny Morris (2003), p. 101
- ↑ Yoav Gelber (2006), pp. 51–56
- ↑ Dominique Lapierre et Larry Collins (1971), chap. 7, pp. 131–53
- ↑ Benny Morris (2003), p. 163
- ↑ Dominique Lapierre et Larry Collins (1971), p. 163
- ↑ Benny Morris (2003), p. 67
- ↑ Henry Laurens (2005), p. 83