Synnwyr cyffredin

Synnwyr cyffredin yw barn gadarn, ymarferol a ystyrir yn farn ddoeth, ac a gaiff ei rhannu gan berson cyffredin, nid arbenigwr pwnc. Daw'r gair synnwyr o'r Lladin sentire (hefyd Gymraeg fel 'synio'; 'cydsynio').

Y cyntaf i drafod "synnwyr cyffredin" oedd Aristotle, sef "y gallu sydd gan anifeiliaid (gan gynnwys bodau dynol) i brosesu canfyddiadau gyda'u synhwyrau, atgofion a dychymyg er mwyn cyrraedd sawl barn sylfaenol". Yn ei ddiffiniad ef, dim ond bodau dynol sydd â meddwl rhesymegol go iawn (νοεῖν , noeîn).

Avicenna oedd un o'r awdurdodau canoloesol mwyaf yn ymwneud â synnwyr cyffredin Aristotelaidd, mewn tiroedd Islamaidd a Christnogol.

Mae dealltwriaeth bob dydd o synnwyr cyffredin yn deillio o drafodaeth athronyddol hanesyddol mewn sawl iaith Ewropeaidd. Mae termau cysylltiedig mewn ieithoedd eraill yn cynnwys Lladin sensus communis (barn y gymuned), Groeg αἴσθησις κοινὴ (aísthēsis koinḕ), a Ffrangeg bon sens (synnwyr da), ond nid yw'r rhain yn gyfieithiadau syml ym mhob cyd-destun. Gall yr ystyr Cymraeg awgrymu mwy neu lai o addysg a doethineb, ac yn sicr, ystyrir y bobl gyffredin (y werin) yng Nghymru fel pobl dysgedig a chall, heb ronyn o sonobyddiaeth.

Mae gan "synnwyr cyffredin" hefyd o leiaf ddau ystyr athronyddol penodol. Y cyntaf yw gallu enaid yr anifail ( ψῡχή, psūkhḗ, seic) a gynigir gan Aristotle, sy'n galluogi gwahanol synhwyrau i ganfod ar y cyd nodweddion pethau corfforol megis symudiad a maint, gan ganiatáu i bobl ac anifeiliaid eraill wahaniaethu ac adnabod pethau corfforol. Mae'r synnwyr cyffredin hwn yn wahanol i ganfyddiad synhwyraidd sylfaenol ac i feddwl rhesymegol dynol, ond mae'n cydweithredu â'r ddau. Dylanwadwyd ar yr ail ddefnydd o'r term yn gan y Rhufeiniaid ac fe'i defnyddir ar gyfer sensitifrwydd un person at berson arall, a'r gymuned. Yn union fel yr ystyr bob dydd, mae'r ddau o'r rhain yn cyfeirio at fath o ymwybyddiaeth sylfaenol ac at y gallu i farnu y disgwylir i'r rhan fwyaf o bobl gytuno ag ef yn naturiol, hyd yn oed os na allant esbonio pam.

Mae'r holl ystyron hyn o "synnwyr cyffredin", gan gynnwys y rhai bob dydd, wedi'u cydgysylltu mewn hanes cymhleth ac maent wedi esblygu yn ystod dadleuon gwleidyddol ac athronyddol pwysig o fewn y gwareiddiad Gorllewinol modern, yn enwedig tra'n ymwneud â gwyddoniaeth, gwleidyddiaeth ac economeg.

Ers Oes yr Oleuedigaeth mae'r term "synnwyr cyffredin" wedi'i ddefnyddio ar gyfer effaith rhethregol yn gymeradwy, fel safon ar gyfer chwaeth dda a ffynhonnell axiomau gwyddonol a rhesymegol, ac yn anghymeradwy, fel rhywbeth sy'n cyfateb i ragfarn ac ofergoeliaeth ddi-chwaeth . Ar ddechrau'r 18g y cafodd yr hen derm athronyddol hwn ei ystyr Saesneg modern gyntaf: "Y gwirioneddau plaen, hunan-amlwg neu ddoethineb confensiynol nad oedd angen unrhyw soffistigedigrwydd i'w hamgyffred a dim prawf i'w dderbyn yn union oherwydd eu bod yn cyd-fynd mor dda. gyda galluoedd deallusol sylfaenol (synnwyr cyffredin) a phrofiadau'r corff cymdeithasol cyfan." Dechreuodd hyn gyda beirniadaeth Descartes ohono, a'r hyn a ddaeth i gael ei adnabod fel yr anghydfod rhwng " rhesymoliaeth " ac " empiriaeth " . Yn llinell agoriadol un o'i lyfrau enwocaf, Discourse on Method, sefydlodd Descartes yr ystyr modern mwyaf cyffredin, a'i ddadleuon, pan ddywedodd fod gan bawb faint tebyg a digonol o synnwyr cyffredin ( bon sens ). ), ond anaml y caiff ei ddefnyddio'n dda. Felly, mae angen dilyn dull rhesymegol amheus a ddisgrifiwyd gan Descartes ac ni ddylid dibynnu’n ormodol ar synnwyr cyffredin. Yn yr Oleuedigaeth a ddilynodd yn y 18fed ganrif, daeth synnwyr cyffredin i'w weld yn fwy cadarnhaol fel sail i feddwl modern. Cyferbynid ef â metaffiseg, a gysylltid, fel Carteseg, â'r Ancien Régime . Disgrifiwyd pamffled polemical Thomas Paine Common Sense (1776) fel y pamffled gwleidyddol mwyaf dylanwadol yn y 18fed ganrif, sy'n effeithio ar chwyldroadau America a Ffrainc. Heddiw, mae'r cysyniad o synnwyr cyffredin, a'r ffordd orau o'i ddefnyddio, yn parhau i fod yn gysylltiedig â llawer o'r pynciau mwyaf lluosflwydd mewn epistemoleg a moeseg, gyda ffocws arbennig yn aml wedi'i gyfeirio at athroniaeth y gwyddorau cymdeithasol modern .

Aristoteles

Fel nodwyd yn barod, mae tarddiad y term i'w gael yng ngweithiau Aristoteles. Yr achos mwyaf adnabyddus yw De Anima Llyfr III, pennod 1, yn enwedig llinellau 425 a 27. Mae'r darn yn ymwneud â sut mae meddwl anifeiliaid yn trosi canfyddiadau synnwyr amrwd o'r pum synnwyr, yn ganfyddiadau o bethau go iawn yn symud ac yn newid, y gellir meddwl amdanynt. Yn ôl dealltwriaeth Aristotle o ganfyddiad (perception), mae pob un o'r pum synnwyr yn canfod un math o "rywbeth canfyddadwy" neu "rhywbeth synhwyrol" sy'n benodol (ἴδια , idia ) iddo. Er enghraifft, gall golwg weld lliw. Ond roedd Aristotle yn egluro sut mae meddwl yr anifail, nid y meddwl dynol yn unig, yn cysylltu ac yn categoreiddio gwahanol chwaeth, lliwiau, teimladau, arogleuon a seiniau er mwyn dirnad pethau real yn nhermau'r "synhwyrau cyffredin" (neu'r "canfyddiadau cyffredin").

Y Groeg ar gyfer y synhwyrau cyffredin hyn yw tá koiná (τά κοινᾰ́ , yn llythrennol: "yr hyn sy'n gyffredin i lawer), ac mae enghreifftiau'n cynnwys fod pob peth yn unigol, yn unigryw, gyda'i siâp a'i faint penodol ac yn y blaen, ynghyd a'i newid a'i symudiad ei hun. Mae cyfuniadau gwahanol o'r priodweddau hyn yn gyffredin i bob peth a ellir ei ganfod.

Rhufeinig

Marcus Aurelius, ymerawdwr ac athronydd Stoic, a dylanwad pwysig ar y cysyniad o synnwyr cyffredin "dyneiddiol".

"Sensus communis" yw'r cyfieithiad Lladin o'r Groeg koinḕ aísthēsis, a daeth yn ol i'r brif gan ysgolheigion yr Oesoedd Canol wrth drafod damcaniaethau Aristotelaidd am ganfyddiad. Fodd bynnag, mewn Lladin cynharach yn ystod yr Ymerodraeth Rufeinig roedd y term wedi cymreyd arlliw moesegol amlwg, gan ddatblygu ystyron newydd. Mae'n debyg bod yr ystyron Rhufeinig hyn yn arbennig wedi'u dylanwadu gan sawl term Groeg Stoic gyda'r gair koinḗ (Groeg yr Henfyd: κοινή); nid yn unig koinḕ aísthēsis, ond hefyd dermau fel koinós noûs (Groeg yr Henfyd: κοινός νοῦς), koinḗ énnoia (κοινή ἔννοιᾰ), a koinonoēmosúnē, y mae pob un ohonynt yn ymwneud â noûs - rhywbeth, o leiaf yn Aristotle, na fyddai'n bresennol mewn anifeiliaid "is".

Cysylltiad arall rhwng Lladin communis sensus a Groeg Aristotoles oedd rhethreg, pwnc y bu Aristotoles y cyntaf i'w gyfundrefnu. Mewn rhethreg, rhaid i siaradwr darbodus ystyried barn (δόξαι , dóxai) a ddelir yn helaeth. Cyfeiriodd Aristotle at gredoau cyffredin fel hyn nid fel koinaí dóxai (κοιναί δόξαι , yn llythr. 'barn gyffredin'), sef term a ddefnyddiodd am acsiomau rhesymegol hunan-amlwg, ond gyda thermau eraill megis éndóxa (ἔνδόξα).

Thomas Reid a'r ysgol Albanaidd

Thomas Reid, sylfaenydd Ysgol Synnwyr Cyffredin yr Alban.

Yn gyfoes â Hume, ond yn feirniadol o amheuaeth Hume, ffurfiwyd Ysgol Synnwyr Cyffredin fel y'i gelwir yn yr Alban, y cafodd ei hegwyddor sylfaenol ei ynganu gan ei sylfaenydd a'i ffigwr mwyaf, Thomas Reid:

Os oes rhai egwyddorion, fel yr wyf yn meddwl eu bod, y mae cyfansoddiad ein natur yn ein harwain i'w credu, ac yr ydym o dan anghenrheidrwydd i'w cymeryd yn ganiataol yn ngofalon cyffredin bywyd, heb allu rhoddi rheswm am danynt. — dyma yr hyn a alwn yn egwyddorion synwyr cyffredin ; a'r hyn sy'n amlwg yn groes iddynt, yw'r hyn a alwn yn abswrd.

Yr oedd Thomas Reid yn olynydd i Francis Hutcheson ac Adam Smith, fel Athro Athroniaeth Foesol, Prifysgol Glasgow. Er bod diddordebau Reid yn amddiffyn synnwyr cyffredin fel math o wybodaeth hunan-amlwg oedd ar gael i unigolion, roedd hyn hefyd yn rhan o amddiffyniad o gyfraith naturiol yn null Grotius. Credai fod y term synnwyr cyffredin, fel yr oedd yn cael ei ddefnyddio, yn cwmpasu'r synnwyr cyffredin cymdeithasol a ddisgrifiwyd gan Shaftesbury a Hutcheson, a'r pwerau canfyddadwy a ddisgrifiwyd gan Aristoteliaid.

Kant: Mewn blas esthetig

Cynigiodd Immanuel Kant y sensus communis hwnnw (Almaeneg: Gemeinsinn) yn gysyniad defnyddiol ar gyfer deall estheteg, ond roedd yn feirniadol o apel ysgol yr Alban at synnwyr cyffredin cyffredin a rennir gan y bobl (gesunden Verstand) fel sail gwybodaeth wirioneddol.

Datblygodd Immanuel Kant amrywiad newydd o'r syniad o sensus communis, gan nodi sut mae bod yn sensitif i'r farn (neu meddyliau, tybiaethau) sy’n cael eu rhannu’n eang ac sy’n ddealladwy, yn rhoi rhyw fath o safon ar gyfer barn, a thrafodaeth wrthrychol, o leiaf ym maes estheteg a chwaeth.

Roedd Kant yn gweld y cysyniad hwn fel un sy'n ateb angen penodol yn ei system: "y cwestiwn pam mae dyfarniadau esthetig yn ddilys: gan fod dyfarniadau esthetig yn swyddogaeth hollol normal i'r un cyfadrannau gwybyddiaeth sy'n ymwneud â gwybyddiaeth gyffredin, bydd ganddynt yr un dilysrwydd cyffredinol â gweithredoedd arferol o wybyddiaeth."

Ond roedd agwedd gyffredinol Kant yn wahanol iawn i rai Hume neu Vico. Fel Descartes, gwrthododd apeliadau i ganfyddiad synnwyr ansicr a synnwyr cyffredin (ac eithrio yn y ffordd benodol iawn y mae'n ei ddisgrifio yn ymwneud ag estheteg), neu ragfarnau person "Weltanschauung", a cheisiodd roi ffordd newydd i sicrwydd trwy resymeg drefnus, a thybiaeth o fath o a priori gwybodaeth. Nid oedd ychwaith yn cytuno gyda Reid a'r ysgol Albanaidd, a feirniadodd yn ei Prolegomena to Any Future Metaphysics am ddefnyddio "ffon hud synnwyr cyffredin", ac nad oedd yn wynebu'n iawn y broblem "fetaffisegol" a ddiffiniwyd gan Hume, yr oedd Kant ei eisiau. i'w datrys yn wyddonol - y broblem o sut i ddefnyddio rheswm i ystyried sut y dylai rhywun weithredu.

Defnyddiodd Kant eiriau gwahanol i gyfeirio at ei sensus communis esthetig, am yr hwn y defnyddiai Ladin neu'n Almaeneg, Gemeinsinn, a'r ystyr Saesneg mwy cyffredinol a gysylltai â Reid a'i ddilynwyr, y defnyddiai amryfal dermau am hynny megis gemeinen Menscheverstand, gesunden Verstand, neu gemeinen Verstand.

Athroniaeth gyfoes

Epistemoleg

Gan barhau â thraddodiad Reid a’r goleuedigaeth yn gyffredinol, mae synnwyr cyffredin unigolion sy’n ceisio deall realiti yn parhau i fod yn bwnc difrifol mewn athroniaeth. Yn America, dylanwadodd Reid ar CS Peirce, sylfaenydd y mudiad athronyddol a elwir bellach yn Pragmatiaeth, sydd wedi dod yn ddylanwadol yn rhyngwladol. Un o'r enwau a ddefnyddiodd Peirce ar gyfer y mudiad oedd "Critical Common-Sensism". Awgrymodd Peirce, a ysgrifennodd ar ôl Charles Darwin, y gallai esblygiad esbonio syniadau Reid a Kant am synnwyr cyffredin cynhenid. Ond er y gallai credoau o'r fath fod wedi eu cyfaddasu yn dda i amodau cyntefig, nid oeddynt yn anffaeledig, ac ni ellid dibynnu arnynt bob amser.

Enghraifft arall sy'n dal yn ddylanwadol heddiw yw GE Moore, a ddadleuodd yn ei draethodau, ee "A Defence of Common Sense" ym 1925 y gall unigolion wneud llawer o fathau o ddatganiadau am yr hyn y maent yn ei farnu sy'n wir, a bod yr unigolyn a phawb arall yn gwybod ei fod yn wir. Mae Michael Huemer wedi dadlau o blaid damcaniaeth epistemig, y mae'n ei galw'n geidwadaeth ryfeddol, lle mae'n honni ei bod yn cyd-fynd â synnwyr cyffredin trwy reddf fewnol.

Llyfryddiaeth

• Aristotle, De Anima. The Loeb Classical Library edition of 1986 used the 1936 translation of W.S Hett, and the standardised Greek text of August Immanuel Bekker. The more recent translation by Joe Sachs (see below) attempts to be more literal.
• Brann, Eva (1991), The World of the Imagination: Sum and Substance, Rowman & Littlefield
• Bugter (1987), "Sensus Communis in the works of M. Tullius Cicero", in van Holthoon; Olson, Common Sense: The Foundations for Social Science, ISBN 9780819165046, https://books.google.com/books?id=kOa9q2iK2LkC
• Descartes, Réné (1901), The Method, Meditations and Philosophy of Descartes, translated from the Original Texts, with a new introductory Essay, Historical and Critical by John Veitch and a Special Introduction by Frank Sewall, Washington: M. Walter Dunne, http://oll.libertyfund.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=1698&chapter=142003&layout=html&Itemid=27, adalwyd 2013-07-25
• Descartes, Rene (1970), "Letter to Mersenne, 21 April 1941", in Kenny, Anthony, Descartes: Philosophical Letters, Oxford University Press Translated by Anthony Kenny. Descartes discusses his use of the notion of the common sense in the sixth meditation.
• Descartes, Rene (1989), Passions of the Soul, Hackett. Translated by Stephen H. Voss.
• Gadamer, Hans-Georg (1989), Truth and Method, 2nd rev. ed., trans. Joel Weinsheimer and Donald G. Marshall, New York: Continuum.
• Gilson, Etienne (1939), Thomist Realism and the Critique of Knowledge, ISBN 9781586176853, https://books.google.com/books?id=moqzCK7iUiMC
• Gregorić, Pavel (2007), Aristotle on the Common Sense, Oxford University Press, ISBN 9780191608490, https://books.google.com/books?id=Ij76dYyhmwIC
• Heller-Roazen, Daniel (2008), Nichols; Kablitz; Calhoun, eds., Rethinking the Medieval Senses, Johns Hopkins University Press, ISBN 9780801887369, https://books.google.com/books?id=4SfC_hpKccUC
• van Holthoon (1987), "The common sense of Rousseau", in van Holthoon; Olson, Common Sense: The Foundations for Social Science, ISBN 9780819165046, https://books.google.com/books?id=kOa9q2iK2LkC
• van Holthoorn; Olson (1987), "Introduction", in van Holthoon; Olson, Common Sense: The Foundations for Social Science, ISBN 9780819165046, https://books.google.com/books?id=kOa9q2iK2LkC
• Hume, David (1987), Essays Moral, Political, Literary, edited and with a Foreword, Notes, and Glossary by Eugene F. Miller, with an appendix of variant readings from the 1889 edition by T.H. Green and T.H. Grose, Indianapolis: Liberty Fund, http://oll.libertyfund.org/title/704/137512/2621342, adalwyd 2013-07-25
• Hume, David (1902), Enquiries Concerning the Human Understanding and Concerning the Principles of Morals by David Hume, ed. L. A. Selby-Bigge, M.A. 2nd ed., Oxford: Clarendon Press, http://oll.libertyfund.org/title/341/61946/605918
• Hundert (1987), "Enlightenment and the decay of common sense", in van Holthoon; Olson, Common Sense: The Foundations for Social Science, ISBN 9780819165046, https://books.google.com/books?id=kOa9q2iK2LkC
• Kant, Immanuel (1914), "§ 40.: Of Taste as a kind of sensus communis", Kant's Critique of Judgement, translated with Introduction and Notes by J.H. Bernard (2nd ed. revised), London: Macmillan, http://oll.libertyfund.org/title/1217/97537/2159414, adalwyd 2013-07-25
• van Kessel (1987), "Common Sense between Bacon and Vico: Scepticism in England and Italy", in van Holthoon; Olson, Common Sense: The Foundations for Social Science, ISBN 9780819165046, https://books.google.com/books?id=kOa9q2iK2LkC
• Lee, Mi-Kyoung (2011), "The distinction between primary and secondary qualities in ancient Greek philosophy", in Nolan, Lawrence, Primary and Secondary Qualities: The Historical and Ongoing Debate, Oxford, ISBN 978-0-19-955615-1, https://books.google.com/books?id=_cIkTLLkxOgC&pg=PA15
• Lewis, C. S. (1967), Studies in words, Cambridge, ISBN 9780521398312, https://books.google.com/books?id=Siem4vFffHcC
• Moore, George Edward (1925), A defense of common sense
• Oettinger, M. Friedrich Christoph. 1861. Cited in Gadamer (1989).
• Peters Agnew, Lois (2008), Outward, Visible Propriety: Stoic Philosophy and Eighteenth-century British Rhetorics, University of South Carolina Press, ISBN 9781570037672, https://books.google.com/books?id=ONwh2N_OmhkC
• Reid, Thomas (1983), "An Inquiry into the Human Mind on the Principles of Common Sense", in Beanblosom; Lehrer, Thomas Reid's Inquiry and Essays, New York: Hackett
• Rosenfeld, Sophia (2011), Common Sense: A Political History, Harvard University Press, ISBN 9780674061286
• Sachs, Joe (2001), Aristotle's On the Soul and On Memory and Recollection, Green Lion Press, ISBN 978-1-888009-17-0
• Schaeffer (1990), Sensus Communis: Vico, Rhetoric, and the Limits of Relativism, Duke University Press, ISBN 978-0822310266, https://books.google.com/books?id=zjZvKWqIX6MC
• Shaftesbury, Anthony Ashley Cooper, Earl of (2001), Douglas den Uyl, ed., Characteristicks of Men, Manners, Opinions, Times, Indianapolis: Liberty Fund, http://oll.libertyfund.org/title/812
• Spruit, Leen (1994), Species Intelligibilis: From Perception to Knowledge. I. Classical roots and medieval discussions, Brill, ISBN 978-9004098831, https://books.google.com/books?id=WCQscTB4xI8C
• Spruit, Leen (1995), Species Intelligibilis: From Perception to Knowledge. II. Renaissance controversies, later scholasticism, and the elimination of the intelligible species in modern philosophy, Brill, ISBN 978-9004103962, https://books.google.com/books?id=CUb572-eZ_8C
• Stebbins, Robert A. Leisure's Legacy: Challenging the Common Sense View of Free Time. Basingstoke, UK: Palgrave Macmillan, 2017.
• Vico, Giambattista. On the Study Methods of our Time, trans. Elio Gianturco. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1990.
• Vico, Giambattista (1968), The New Science of Giambattista Vico (3rd ed.), Cornell University Press. Translated by Bergin and Fisch.
• Voltaire (1901), "COMMON SENSE", The Works of Voltaire. A Contemporary Version. A Critique and Biography by John Morley, notes by Tobias Smollett, trans. William F. Fleming, IV, New York: E.R. DuMont, http://oll.libertyfund.org/title/353/54663/634126, adalwyd 2022-02-19
• Wierzbicka, Anna (2010), Experience, Evidence, and Sense: The Hidden Cultural Legacy of English, Oxford University Press

Darllen pellach

• Coates, John (1996), The Claims of Common Sense: Moore, Wittgenstein, Keynes and the Social Sciences, Cambridge University Press, ISBN 9780521412568
• Ledwig, Marion (2007), Common Sense: Its History, Method, and Applicability, Peter Lang, ISBN 9780820488844
• McCarthy, John; Lifschitz, Vladimir (1990), Formalizing Common Sense, Intellect Books, ISBN 9780893915353, https://archive.org/details/formalizingcommo00mcca